klszesz353

1304 g. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA

Fig.372. Dalbu-ha vel darbu-ha muzułmańskich Serbów z Kosowego Pola. Według okazu w magazynach Muz. Etn. w Belgradzie rysował autor, przerys. piórkiem J. J.

Fig. 373. Schematyczny rys. beczułki używanej jako narzędzie muz. podczas noworocznych obchodów. Długość około 30 cm. Mirany powiat Sztum, Malborskie. — Wg przybliżonego szkicu ks.

W. Łęgi*.

Fig. 374. Drumla (drombułje) z zach. Bałkanów. Wyrób Cygana. F. Kuhaó 1. c. t. 62, r. 1882, s. 137.

rogi muzyczne zaopatrzone w otworki boczne. Kuhać opisuje z zachodnich Bałkanów (zapewne z Chorwacji wzgl. Dalmacji) kozarski rog jako posiadający 2 otwory, na dołączonym przezeń rysunku widzimy ich jednak 3; w Muzeum Etnograficznym w Zagrzebiu odrysowałem podobne narzędzie z Dalmacji (z pobliża granicy Bośni) zaopatrzone w 3 otworki (fig. 333); nad Bałtykiem identyczny instrument jest w użyciu na Litwie (znany mi stamtąd egzemplarz posiada 4 otworki), pospolicie — na Łotwie (4 do 5 otworków), dalej — w Estonii (2 do 5 otworków) i Finlandii (znany mi okaz ma 4 otworki)¹. Jak słusznie wywodzi A. Chy-biński, muzykowanie na kozim rogu znane było dawniej także w rdzennej Polsce; zdaje się, że i Węgrom nie było obce. Na Polesiu widywać można według N. Privałova krowie rogi z 3 melodycznymi otworkami (cf. objaśnienie do fig. 332); wiadomość o podobnym rożku otrzymałem również od p. A. Chętnika z Kurpiów^{2 3}; jest to jednakowoż trąbka klarnetowa (fig. 331). Wspomnijmy wreszcie, iż także obojowe trąbki z kory bywają udoskonalone przez dodawanie paru melodycznych otworków (fig. 328). Poza Słowiańszczyzną rogi zwierzęce z otworkami melodycznymi występowały dawniej m. i. w krajach Europy północno-zachodniej i zachodniej. Dzisiejszy ich zasiąg w Europie jest wybitnie reliktowy.

833. Uderzającym szczegółem, rzucającym się w oczy przy studiach nad trąbami u Słowian i Bałtów, jest chętne używanie tych narzędzi w zespołach. Źródła mówią nam o tym zwyczaju w odniesieniu do Słoweńców, Hucułów, Wielkorusów, Litwinów, Kaszubów. Według B. Hacąueta (r. 1801) Doleńcy w Krajnie (w Słowenii) trembitali bardzo składnie w dwu parach na narzędziach 9 stóp długich; Hucułi, o ile wiem, trąbią w kilku unisono; u Wielkorusów zespołowa gra na tzw. rożkach (ob. wyżej) uzyskała duży stopień rozwoju, będąc najdalej idącym osiągnięciem na polu wielkorus-kiej zespołowej muzyki instrumentalnej w ogóle. Wcześnie też została wzięta pod patronat inteligencji miejskiej, która tam w Rosji stale okazywała bardzo żywe zrozumienie dla ludowej muzyki i ludowych narzędzi muzycznych. Jak dowodzi Privałov, co sumiennie badał muzykę na rożkach w terenie, całkowity zespół dla jednoczesnej gry stanowią w gruncie rzeczy tylko dwa narzędzia (ściślej: narzędzia dwu wymiarów): mały rożek czyli vizgunók i wielki rożek czyli bas. Ten drugi jest dwukrotnie dłuższy od małego i „dźwięczy zawsze o oktawę niżej" od niego. „Jeżeli zejdzie się dwu wiejskich grajków na rożkach, tedy grają oni zwykle na instrumentach jednakiej wielkości, powiedzmy dla przykładu, na małych. W wypadkach, kiedy zgromadzi się większa ilość grających, — dwaj grają na małych rożkach, zaś trzeci na wielkim. O ile za4 zbierze się większa ilość grających, natenczas ⁴/₃ zebranych gra na wizgunkach a ⁵I⁵3 na basach".

Liczne przykładowe doświadczenia, wykonane przez cytowanego instru-mentologa nad małymi i wielkimi rożkami z powiatu korczewskiego b. gub. twerskiej, dowiodły dla nich następujących skal efektywnych⁵: dlą mniejszego (długości 32 cm) g' a' b' c⁵ d⁴ e⁴ f⁴ g- a⁴ b'⁵, dla większego (długości 60 cm) gabc' d' e' f'g'. Grajkowie, o ile mają wystąpić wspólnie na jakim chłopskim weselu czy podobnej uroczystości, schodzą się uprzednio we trzech-czterech co pewien czas w ciągu paru tygodni lub

Co do Wielkorusi, to podany przez L. Niederlego odnośnik (SSOK t. 3, r. 1925, odn. 717 s. 4) może wprowadzić w błąd: kozich rogów nie poświadcza Pri-vałov na zacytowanych stronicach ani dla Wielkorusi, ani w ogóle dla Słowian.

* List z dnia 5 IV 1938.

pel, Volkskunde von Ost- und Westpreussen, r. 1921, s. 105. W Wilnie jednak książki tej mieć nie mogłem.

grajek. Bynajmnief nie zawsze pokrywa się ona ze skalą, jaką na danym instrumencie można w osóle wvsrraó. '#

Efektywną skałą nazywam tę, jaką faktycznie dobywa z narzędzia ludowy