Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260331

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJań petlogpgteuiych, Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-163-0.£ by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

X

Zaliczenie badanej zmiennej do określonego jej rodzaju zgodnie z przyjętą typologią zmiennych nie zawsze jest sprawą prostą. Na przykład bynajmniej nierzadko zdarza się, że ta sama zmienna raz występuje w charakterze zmiennej zależnej, innym razem przybiera postać zmiennej niezależnej (por. R. M. W. Travers, 1964, s. 138). Dzieje się tak np. w wypadku atmosfery, którą badacz może być zainteresowany bądź to jako następstwem określonych oddziaływań wychowawczych w klasie szkolnej lub jako jedną z przyczyn pozytywnej motywacji uczniów do nauki szkolnej. Niektórzy twierdzą nawet, że każdą zmienną niezależną można przekształcić w zmienną zależną i odwrotnie (K. Mollenliauer, Ch. Rittclmeycr, 1977, s. 170 i n.).

Warto również wiedzieć, że oprócz przytoczonych tutaj klasyfikacji zmiennych - istnieją także inne ich odmiany. Na przykład zwykło się wyróżniać: zmienne ciągłe, takie jak wzrost’ czy „rozwój ^-, i zmienne dyskretne, takie jak „pleć^-’ lub „typ wykształcenia’’ (J. Brzeziński, 1996, s. 185) oraz zmienne wychowawczo niezależne, takie jak warunki biologiczne rozwoju dziecka i zmienne wychowawczo manipulowane, np. stosowanie wobec wychowanków nagród i kar (H. Muszyński, 1967, s. 65-67). W każdym razie najbardziej użyteczny w badaniach pedagogicznych jest podział zmiennych na niezależne i zależne oraz pośredniczące. Od precyzyjnego ich ustalenia w dużej mierze zależy dalsza poprawność procesu badaw^rczego.

2. Wskaźniki i ich uzasadnienie

OkRFŚIIMF WSKAŹNIKÓW

Na ogół wyodrębnienie zmiennych w badaniach ilościowych wymaga dalszego ich uszczegółowienia. Chodzi tu przede wszystkim o nadanie im sensu empirycznego, czyli poddanie ich tzw. operacjonalizacji (por. E. Hornowska, 1989). jest ona próbą przełożenia zmiennych ze szczególnym uwzględnieniem ich podzmiennych na wskaźniki poddające się badaniom empirycznym. Są nimi mierzalne cechy lub właściwości badanych faktów czy zjawisk lub czynniki mające na nic wpływ albo skutki, jakie pociągają one za sobą. Zgodnie z sugestią S. Nowaki (1965 a, s. 247) - „wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bczwyjątkowy lub z określonym czy choćby wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem) określić, iż zaszło zjawisko Z”. To samo odnosi się do cechy stanowiącej określony wskaźnik. Prawidłowość tę wyraża S. Nowak następująco: „cecha W jest wskaźnikiem posiadania cechy Z przez przedmiot P, jeśli na podstawie tego, iż przedmiot ten posiada cechę W, możemy orzec, iż posiada on cechę Z, lub też, iż cecha W pociąga za sobą określoną, lub też wyższą od przeciętej szansę posiadania

2. Wskaźniki i ich uzasadnienie 14 I

cechy Z przez nasz przedmiot”. Tak więc dąży się do rego, aby każdy wskaźnik poddawał się obserwacji w przeciwieństwie do zmiennej i jej podzmiennych nie dających się często zaobserwować, chociaż w niektórych przypadkach jest to całkiem możliwe, np. w odniesieniu do płci czy liczby uczniów w klasie szkolnej.

Przykładem wskaźników dotyczących jednej z przytoczonych podzmiennych w eksperymencie A. Kamitiskiego (1966), jakim była atmosfera w klasie, mogą być: przyjazny stosunek nauczyciela do uczniów, dawany im przez niego dobry przykład, wzajemne zaufanie, pogodny nastrój, samodzielność uczniów i szczerość w ich stosunkach z nauczycielem. W wypadku zaś eksperymenru mającego na celu wykazanie skuteczności współudziału uczniów w procesie dydaktyczno-wychowawczym za wskaźniki zmiennej, dotyczącej przygotowywania przez nich lekcji, można uznać konkretne wyniki ich pracy indywidualnej, zespołowej i zbiorowej.

Warto w tym miejscu uświadomić sobie, że w istocie każda przysługująca określonej zmiennej w^rartość, czyli wszelka związana z nią podzmienna, pełni również funkcję wskaźnika. Jest bowiem wskaźnikiem zmiennej podstaw-ow-cj. Pomimo to nie nazywa się jej wskaźnikiem. Termin ten rezerwuje się-jak wiemy - wyłącznie dla zmiennej dającej się zaobserwować, czyli zmiennej obserwowalnej (R. Schncll i inni, 1993, s. 134).

Rola wskaźników w praktyce pedagogicznej

Wskaźniki w powyższym ich rozumieniu stanowią istotny warunek poprawnie zorganizowanych ilościowych badań pedagogicznych. Rozumianymi w ten sposób wskaźnikami posługujemy się niemal stale także w codziennym życiu. Pomagają nam one zwłaszcza w zgłaszaniu różnych opinii i ocen. Często odwołują się do nich nauczyciele, np. kiedy na podstawie spostrzeganych zachowań uczniów - tak werbalnych, jak i niewerbalnych - oceniają ich postawy, zdolności czy osiągnięcia szkolne.

Ni es ren.-, rzadko dokonywane przez nas oceny odpowiadają obiektywnym stanom rzeczy. Najczęściej kierujemy się przy tym naszym osobistym i subiektywnym upodobaniem, tj. oceniamy na podstawie wskaźników nieadekwatnych do interesujących nas rzeczy, zjawisk czy zdarzeń. Postępujemy w ten sposób częsro, nie zdając sobie z rego sprawy. Toreż zgłaszane przez nas oceny są na ogół mało trafne, l ak np. badania naukowe wykazały m.in., iż to sarno wypracowanie szkolne może być oceniane przez jednych nauczycieli na „bardzo dobrze” lub „dobrze”, pi7.cz innych na „dostatecznie”, a jeszcze innych na „niedostatecznie” (J. Konopnicki, 1957). Podobnymi nieobiektywnymi kryteriami oceny, które pełnią funkcję wskaźników, posługują się również uczniowie. Toteż nie zawsze przyznają oni rację nauczycielowi nawet wtedy, kiedy postawił im ocenę odpowiadającą rzeczywistemu poziomowi ich osiągnięć szkolnych, czy też gdy nieco ją 7awyżył.

1 42 Rozdział VI. Zmienne, wskaźniki i iykv badań pedagogicznych