CCF20090514097

298

IV. Status poznawczy nauki

Szanując tę cechę nauki, będziemy zmierzać do takiej formy realizmu, która nie uznaje za rzeczywiste niczego, co jest z natury niewykrywalne, a tym samym nie dopuszcza istnienia prawd zasadniczo nierozpoznawalnych. Czy taka formuła nie prowadzi do skrytykowanego wcześniej (rozdz. IV, p. 2.3) antyrealizmu w sensie Dummetta?

4. Realizm pluralistyczny

4.1. Argument dialektyczny

iealizni jako empirycznie adekwatna ria poznania naukowego

Zanim odpowiem na to pytanie, przedstawię pewien argument dialektyczny na korzyść realizmu. Zacznijmy od tego, że empi-ryzm konstruktywny (podobnie jak omawiany w rozdziale IV, p. 3. pogląd Laudana na naukę jako rozwiązywanie problemów) nie wyjaśnia, dlaczego w wypadku niezgodności ze sobą różnych teorii w tym, co mówią na temat przedmiotów nieobserwowalnych, powstaje problem nawet wtedy, gdy nie stwierdzono, że teorie, o których mowa, nic są adekwatne empirycznie. Na przykład do powstania szczególnej teorii względności przyczyniło się odkrycie pojęciowych niezgodności między mechaniką klasyczną a klasyczną teorią elektromagnetyzmu. Natomiast nie było wyraźnych powodów, aby powątpiewać w adekwatność empiryczną którejkolwiek z nich. Według van Fraasscna, wyjaśnieniem jest, że na mocy czysto indukcyjnego uogólnienia można stwierdzić, że usuwanie tego rodzaju niezgodności przyczynia się do wzrostu adekwatności empirycznej teorii. Ze takie uogólnienie samo nie ma wyjaśnienia, nic jest dla van Fraassena problemem, ponieważ jedyną wartością poznawczą wszelkich uogólnień jest adekwatność empiryczna.

Żeby jednak mogło w ogóle dojść do sformułowania takiego uogólnienia, trzeba było w przypadkach podobnych do opisanego wyżej niejednokrotnie wpaść na pomysł, by w ogóle próbować rewizji teorii. Z braku podejrzeń, że któraś z aktualnie akceptowanych teorii jest nieadekwatna empirycznie, taki pomysł nie mógłby w ogóle powstać bez hipotetycznego założenia (niekoniecznie wyraźnie sformułowanego), że rewizja teorii w celu usunięcia 4. Realizm pluralistyczny

299

niezgodności między nimi co do przedmiotów nieobserwowal-nych może mieć skutek uboczny w postaci wzrostu, skądinąd wystarczająco wysokiej, adekwatności empirycznej sporej części korpusu nauki. Hipotezą taką może być teza realizmu, wedle której nauka jest poszukiwaniem prawdy, w związku z czym wszelkie niezgodności między teoriami świadczą o potrzebie dalszych poszukiwań. Z tezy realizmu można wyprowadzić regułę metodologiczną - usuwaj niezgodności między teoriami, nawet gdy dotyczą one wyłącznie przedmiotów nieobserwowalnych - która sprzyja wzrostowi adekwatności empirycznej. Można zatem, wedle standardów empiryzmu konstruktywnego, zaakceptować realizm jako adekwatną empirycznie teorię poznania naukowego. Natomiast empiryzm konstruktywny, w świetle powyższej dyskusji na temat zasadności epistcmicznego uprzywilejowania ludzkiego aparatu zmysłowego w stosunku do sztucznych detektorów i przyrządów pomiarowych, nie jest adekwatny empirycznie. W ten sposób empiryzm konstruktywny w sporze z realizmem opowiada się po stronie realizmu⁵⁴.

Kierując się tym wzorem, można dowodzić wyższości realizmu nad innymi alternatywnymi stanowiskami. Na przykład nad tezą neopragmatyzmu Rorty’ego, wedle której prawdziwość jest eufemistycznym określeniem skuteczności naszych sposobów radzenia sobie w świecie. Dociekanie prawdy sprzyja radzeniu sobie w świecie, nawet jeżeli pojęcie prawdy ma tylko eufemistyczny sens. Natomiast pragmatyczne poprzestawanie na znajomości sposobów radzenia sobie w świecie może prowadzić do zastoju w wynajdywaniu nowych sposobów i tym samym ograniczać nasze zdolności do radzenia sobie. Podobny argument wysuwał Popper w książce Droga do wiedzy■ Domysły i refutacje przeciw instrumentalizmowi: realizm skłania do zadawania płodnych pytań z pożytkiem dla instrumentalnej wartości teorii pozytywnych dzięki poszukiwaniu

⁵⁴ Argument dialektyczny nieco przypomina reductio ud absurdum. Polega on jednak nie na wykazaniu, że krytykowane stanowisko podważa samo siebie, lecz. że daje większe poparcie stanowisku przeciwnemu niż sobie. Dlatego ofiara krytyki nic dysponuje manewrem obrócenia reductio na własną korzyść. Argument nazwany tu dialektycznym można też przekształcić na argument typu pragmatycznego: rozumowanie jak wyżej prowadzi do wniosku, że metodologia oparta na założeniu realizmu bardziej sprzyja realizacji akceptowanego prv.cz empiryzm konstruktywny celu nauki niż metodologia oparta na założeniach empiryzmu konstruktywnego.