CCF20090303040

84 Argument na rzecz indeterminizmu

w konflikcie ze zdrowym rozsądkiem. Całe nasze życie, wszystkie nasze czyny, to próby wywarcia wpływu na przyszłość. Wierzymy oczywiście, że to, co się zdarzy w przyszłości, jest w znacznej mierze zdeterminowane przez przeszłość lub teraźniejszość, bowiem wszystkie nasze obecne działania racjonalne są próbami wywarcia wpływu - czyli zdeterminowania - przyszłości. (Dotyczy to także prób zniekształcenia przeszłości.) W równie oczywisty sposób jednak nie uznajemy przyszłości za całkowicie zdeterminowaną; w przeciwieństwie do przeszłości, która jest jak gdyby zamknięta, przyszłość‘jest jeszcze otwarta na oddziaływania, nie jest jeszcze całkowicie zdeterminowana. Jestem daleki od przekonania, że w tego rodzaju sprawach zdrowy rozsądek czy powszechnie przyjmowane poglądy stanowią ostateczną wyrocznię; jeżeli istnieją przekonywające racje - oparte na argumentach, a zwłaszcza na sprawdzalnych teoriach naukowych - do przyjęcia poglądu stojącego w konflikcie ze zdrowym rozsądkiem, wówczas nie mam wątpliwości, jaką postawę winienem przyjąć. W tym miejscu jednak nie mamy do czynienia z taką sytuacją. Są bowiem nawet przekonywające naukowe powody - wywodzące się ze szczególnej teorii względności, posiadającej charakter prima facie deterministyczny - które wspierają zdroworozsądkowy pogląd na „otwartość” przyszłości.

zwężają się, ale rozchodzą, tak samo jak na pierwszym filmie; byłby to proces, który - gdyby film został ponownie odwrócony - stałby się po raz kolejny procesem nadprzyrodzonym, wskutek czego dochodzi do inicjacji nieskończonego regresu. Innymi słowy, wszystkie przyczyny (chociaż nie wszystkie siły) wychodzą od centrum (przypomina to zasadę Huyghensa); strzałka czasu natomiast wynika w rozważanym wypadku nie z równań, ale z charakteru warunków początkowych. Por, także A. Einstein, „Physikaiische Zeitschrift” 10, 1909, s. 82i, oraz moje listy, The Arrow oj Time, „Naturę” 177, 1956, s. 538; Irreversihility oj Mechtinics, „Naturę” 178, 1956, s. 381 i na$t„ oraz Irreversible Processes in Physical Theory, „Naturę” 179, 1957, s. 1296 i nast. [Por. także Poppera !rreversibiiity; or Enthropy sińce 1905, „British Journal for the Philosophy of Science”, 8, 1957, s. 151-155; Erratum, ibid., 8, 1957, s. 258; Irreversible Processes in Physical Theory, „Naturę” 181, 1958, s. 402-403; Time\s Arrow and Enthropy, „Naturę” 207, 1965, s, 233-234: Time\s Arrow and Feeding on Negenthropy, „Naturę” 213, 1967, s. 320; Struclami Information and the Arrow oj Time, „Naturę” 214, 1967, s. 322, Authobiography of Karl Popper, in: R A. Schilpp, cd., The Philosophy of Karl Popper, voL I, s. 124-129, i vol. II, s. 1140-1144; oraz Unended Quest, op.cit., s. 156-162.]

19. Werdykt szczególnej teorii względności

Jeżeli mam słuszność, głosząc tezę o istnieniu asymetrii między przeszłością i przyszłością - tj. tezę o zamknięciu przeszłości i otwartości przyszłości - to asymetria ta winna znaleźć wyraz w strukturze teorii fizycznej.

Einsteinowska szczególna teoria względności w zupełności spełnia ten wymóg¹⁵. W teorii tej dla każdego obserwatora - czy raczej, jak wolałbym mówić, dla każdego lokalnego systemu inercyjnego - istnieje absolutna przeszłość i absolutna przyszłość (które są oddzielone całym obszarem możliwej współczesności*. (Absolutna) przeszłość systemu to obszar uformowany przez wszystkie czasoprzestrzenne punkty, z których pochodzą oddziaływania (na przykład sygnały świetlne) mogące wywierać wpływ na system; jego (absolutna) przyszłość to region ukształtowany przez wszystkie punkty, na które system może wywierać wpływ. W geometrycznym zobrazowaniu tego zagadnienia, pochodzącym od Minkows-kiego, ta przeszłość i ta przyszłość formują dwa stożki (albo, mówiąc bardziej precyzyjnie, dwie części czterowymiarowego podwójnego stożka); punkt szczytowy A obu stożków stanowi moment „tu i teraz”.

{Ang. contemporaneity.}

¹⁵ Niestety, inaczej jest w przypadku Einsteinowskiej ogólnej teorii względności: tutaj asymetria wynikająca ze szczególnej teorii względności przybiera charakter lokalny. Fakt ten jednak Einstein uznał za skazę, którą należy usunąć (nawet metodami ad hoc\ jeżeli nie znajdzie się lepsza metoda). Por. Albert Einstein, Philosophe r* Sc lent ist> ed. P. A. Schilpp, 1949, zwł. s. 687, tj. odpowiedź Einsteina na artykuł Kurta Godła. Por. także kolejny przypis. [Por. także Unended Quest, s. 129-132 i przypisy 201 i 202. Ed.]