CCF20090625039

CCF20090625039



64 Groza zjawiska i lęk oczekiwania, 111

przykłady przednowoczesne, mianowicie na grecką tragedię. Kształtują się wtedy zawsze dwa wzorce: albo uważa się, i taka jest wersja egzystencjalistyczno--nowoczesna, że lęk jest , by tak rzec, raną na skroni nowoczesnego człowieka. Taką treść zawiera formuła filozoficzno-łiteracka (Martin Heidegger, Wystan Hugh Auden, Nathalie Sarraute). Można tu również dołączyć wersję antropologiczno-mityzującą, tęsknotę za pierwotnym lękiem praczasu. Do tej wersji zbliża się niewątpliwie dyskurs literaeko-estetyczny. Albo —jak chce wersja oświeceńiowo-nowoczesna (w dyskursie akademickim od lat dwudziestu ma ona lekką przewagę) — objaśnia się lęk nowoczesny w sztuce w sposób funkcjo-nalistyczny: Kiedy obiektywnie realne potencjały lęku znikną w postępującym procesie oświecenia, dalszej obróbce w „ceremonialnej formie" poddaje sztuka. „Lęk literacki" ma w tym wariancie funkcję, powiedzmy, higieniczną w postępie nowoczesności, tj. funkcję przezwyciężania lęków realnych53. Na rzecz tej oświeceniowej wykładni „literackiego lęku" Richard Alewyn dostarczył argumentu filologicznego, wyjaśniając powstanie lęku oczekiwania jako przyjemności lęku w gotyckiej powieści horroru tym, że w epoce oświecenia następuje wyzwolenie od lęków realnych: im bardziej wyzbywa się lęku realność, tym silniejsza jest skłonność fantazji, by się bać — brzmi jego teza54.

Prezentacja „estetyki grozy" w tragedii Aischylosa, którą można by odnieść do całej tragedii greckiej55, a także do motywów grozy w klasycznej literaturze póżnorzymskiej (Przemiany Owidiusza, Farsalia Lukana56), powinna skłaniać, by do tego rodzaju

53    Jurgen Habermas. artykuł w: Aspekte der Angst. ltoimar von Ditfurth (Ilrsg.), Stuttgart 1965. s. 40.

54    Richard Alewyn. Die literarische Angst. w: Aspekte der Angst, j.w.. s. 36.

55    Por. ! l.-Th. Lehmann. Thealer und Mythos (cyt w przypisie 10). s. 85. 113 n, 177.

50 Por. Manfred Fuhrmann, Die Funktion grausiger und ckelhąfler Modne in der lateinischcn Dichtung. w: Die nichl nielu schónen Kunste. Poetik und Hcrmcneutlk lii (cyt. w przypisie 21). s. 23-66.

historyczno-teoretycznych wykładni „lęku literackiego" podchodzić z najwyższym sceptycyzmem. Jedna i druga obciążone są tym samym zasadniczym błędem: obie. choć z odmiennych powodów, ograniczają literacki lęk do okresu pooświeceniowego. Za tym błędnym datowaniem skiywa się bardziej substancjalny błędny osąd: W obydwu wersjach rozumie się lęk bądź grozę nie jako autonomiczny akt estetyczny, ale jako realny ekwiwalent realnie danego epokowego lęku, który w nowoczesności zwiększa się lub maleje, w zależności od okoliczności politycznych. Na przykład motyw oświęcimski w obrębie literacko-filozoficznej debaty jest syndromem fałszywego uspokojenia: To. co niepokojące, w opowiadaniu Kafki Kolonia karna znika, gdy interpretacja odnosi je do realnego przypadku obozu koncentracyjnego. Ten pojedynczy przypadek należałoby uogólnić: „Estetyka grozy" — dowiodła tego możliwość zastosowania nowoczesnych kategorii estetycznych do tragedii greckiej — istnieje niezależnie od historyczno-społecznych przyczyn jako oczywisty warunek samej sztuki. Rozpatrywać grozę estetyczną tylko jako zjawisko związane z jakimś okresem to tyle, co z góry udaremniać bardziej radykalne pytanie o możliwy pozamoralny rdzeń konstruktów artystycznych na rzecz historiozoficznego uspokojenia.

Z „estetyki grozy” jako nagłej epifanii intensywności i tajemnicy nie wynika zresztą, że należałoby pożegnać się z koncepcją moderny. Fakt. że ta epifania pojawia się zarówno w literaturze grecko-rzymskiej, jak nowoczesnej, stanowi tylko argument przemawiający za tym, by fenomenów artystycznych nie rozwiązywać metodami historycznymi. Rozróżnienie między straszną treścią i strasznym sposobem przedstawiania, jakie wprowadził Goethe, pozostałoby nadal w mocy, nawet gdybyśmy czynili z niego inny użytek niż on. Widzieliśmy. że Grecy, w'brew sądowi Goethego, nie tylko przedstawiali rzeczy straszne, ale też ich w straszny sposób dokonywali. A jak pod tym względem wygląda


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
CCF20090625040 66 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. III sztuka średniowiecza lub baroku? Przykład r
CCF20090625024 34 Groza zjawiska i lęk oczekiwania które estetyka francuska ponownie odkryła w prze
CCF20090625025 36 Groza zjawiska i lęk oczekiwania znamienne jest raczej to, że w tragedii w centru
CCF20090625026 38 Groza zjawiska i lęk oczekiwania, I niczyć do nowoczesnej epoki. To z kolei mogło
CCF20090625027 40 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. I najbardziej intensywna semantyczna forma nowo
CCF20090625028 42 Groza zjawiska i lęk oczekiwania, l rozróżnienie w konfrontacji z realnymi proces
CCF20090625029 44 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. 1 jako epifanii, można by wywieść określenia z
CCF20090625030 46 Groza zjawiska i lęk oczekiwania, I motywu ośrodkiem pierwszej części Orestei pon
CCF20090625031 48 Groza zjawiska i lęk oczekiwania, I zanie na jej historyczno-religijne i mitologi
CCF20090625032 50 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. II rozumiem tę fazę czasu tragedii, w której tr
CCF20090625033 52 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. II jasnej”, który zgodnie z bezpośrednim metafo
CCF20090625034 54 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. II Punkt drugi: Opowieść Chóru o rytuale ofiary
CCF20090625035 56 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. II nieprzewidywalnego, wydarzeniowego charakter
CCF20090625036 58 Groza zjawiska i lęk oczekiwania, II Atiydów stanowi tu przestrzenno-symboliczne
CCF20090625037 60 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. II nej (prasentisch) wspomaga ciąg ciemnych met
CCF20090625038 62 Groza zjawiska i lęk oczekiwania. III powiedziach stwierdza on, że Kasandra zmien
stat Paged resize 64 3.8 Analiza zjawisk dynamicznych Średnia ruchoma może być przydatna przy wykry
Popper4 KARL R. POPPER Zjawisko to jest tak ważne, że trzeba je zilustrować kilkoma przykładami. Bac

więcej podobnych podstron