CCF20091012058

64 Biojurysprudencja. Podstawy prawa dla XXI wieku

mądrość religijna, moralna i prawna. Są one dostrzegane i doceniane przez bioj urysprudencj ę.

Mądrość jest wyrażana różnymi formami myśli, wypowiedzi i zachowań. Istnieje mądrość myśli nigdy niewypowiedzianych i nieobjawianych w zachowaniu, a więc bez społecznego znaczenia. Mądrość wypowiedzi, ustnych i pisemnych, przybiera z reguły formę nakazów albo zakazów określonych zachowań. Mądrość zachowań bez mądrości myśli jest czymś jedynie przypadkowym. Połączenia mądrości myśli, wypowiedzi i mądrości zachowań współtworzą sposoby mądrego życia, zwane niekiedy „technologią dobrego życia".¹ Sposoby mądrego życia powinny być tyleż racjonalne, co doświadczalne. Objawiane w zachowaniu wykazują, że każde mądre zachowanie czy też decyzja są racjonalne, ale nie każde racjonalne zachowanie jest mądre. Rozbieżności między racjonalnością a mądrością pojawiają się najczęściej na stykach mądrości osobistej z mądrością społeczną. Obok mądrości znane są także inne opisy mądrego życia, takie jak zwłaszcza prakseologia, psychotechnika, socjotechnika i liczne teorie, szczególnie kierownictwa, zarządzania, decyzji, administracji, polityki. Gdy mądrość, w sensie „technologii mądrego życia", ogarnia najogólniejsze i najbardziej podstawowe zasady całokształtu mądrego życia, inne sposoby mądrego życia są mniej ogólne i niepodstawowe, ponieważ odnoszą się tylko do określonych sfer życia. Wszystkie jednak sposoby mądrego życia przydatne są - w jakimś zakresie i stopniu - biojurysprudencji.

Mądrość obejmuje swoim zasięgiem zarówno tzw. rozum teoretyczny, jaki rozum praktyczny, zwany również roztropnością, rozsądkiem, rozwagą. Roztropność jest kategorią nadzwyczaj ważną dla wszystkich nauk praktycznych, a więc i biojurysprudencji. Jest umiejętnością praktyczną podejmowania i realizowania mądrych i skutecznych decyzji. Polega na zdolności wyjaśniania tego, co konkretne, w świetle tego, co ogólne, np. sprawy w świetle normy, a normy w świetle zasady, czyli jest uwarunkowane dostrzeganiem celu. W sztukach pięknych roztropność jest ukazywana w postaci kobiety z książką i lustrem. Książka ma pomagać w poznaniu własnej sytuacji, co odzwierciedla lustro. Roztropności przypisuje się naczelne miejsce wśród wszystkich cnót, toteż zwana bywa „woźnicą cnót". Jest dyspozycją umożliwiającą prawdziwą ocenę trafności zachowania w odniesieniu do oczekiwań mądrego życia. Uwarunkowana mądrym rozumem teoretycznym przejawia się w mądrym rozumie praktycznym, znajdującym właściwe środki do wybieranych celów. Roztropność jest życiową mądrością sytuacyjną pod-

1

Takiego określenia używa J. Bocheński, Podręcznik...