CCF20100314042

128 Zagadnienia poprawności leksykałno-semantyeznej

strzennego znaczenia wyrazu szeroki („Świetnie wyreżyserowano ] scenę kłótni Hogana z Harderem, kiedy dzikość farmera rozładowała się w szerokim komizmie”. DzP 44/61, 3).

Każde więc nowe użycie wyrazu modnego łączy go z innym szeregiem synonimicznym, a za jego pośrednictwem — z dalszymi grupami wyrazowymi, znaczeniowo często już bardzo odległymi od jego pierwotnej treści. Pokażmy jeszcze takie „przesunięcia łańcuchowe” na podstawie użyć bardzo ekspansywnego przymiotnika pełny. Wzrost liczby związków ze składnikiem pełny nie jest zjawiskiem ostatnich lat; odnotowywano ten proces już w początkach naszego wieku (PJ 1902) i oceniano jako przejaw wpływu języka rosyjskiego. Nie ulega jednak wątpliwości, że i obecnie(pełrc|?> zastępuje coraz więcej określeń, np. pojawia się w kontekstach właściwych swemu najbliższemu synonimowi — przymiotnikowy cały '('„pełny kwadrans” EP 96/61, 4; „pełna godzina” KL 121/61, 3; „pełny dorobek artysty” Szt.Mł. 201/61, 4). Kolejką -sferę ekspansji wyrazu pełny stanowią związki przymiotnika kompletny)(„Pełne składy drużyn” Sport. 38/61, 18; „pełne wynikClóśowania” EP 93/61, 3; „pełne tabele klasy A” GłK 238/61, 6). Ukształtowany w takich kontekstach nowy odcień semantyczny 'nie mający luk, braków' stanowi z kolei punkt wyjścia kilku dalszych linii rozwojowych, np. stabilizowania się wyrazu pełny w treści 'wszelki' („pełne szanse powodzenia” T 33/ 61, 6; „pełne podstawy do przypuszczeń” DzP 37/61,6) i 'wszystek’'} („Wyniki nie odzwierciedlają pełnych możliwości czołówki”. Sp. 79/61, 4). Inne przesunięcie o tym samym punkcie wyjścia — to nabycie przez przymiotnik pełny treści 'całkowity, zupełny’, ^xnp. „pełne nasycenie rynku” TM 110/66, 1; „pełna likwidacja kolejek” KSz 85/61, 4; „pełne fiasko” TM 236/61, 1. Treść 'bez luk’ posłużyła też za ogniwo łączące przymiotnik pełny z szeregiem synonimicznym Wyczerpujący,, wszechstronny, >np. „Ornitologowie nie znaleźli pełnego wytłumaczenia tego zachowania się”. KL 131/61, 4; „pełna wiedza praktyczna” SztMŁ 236/61, 4; „osiąganie pełnej edukacji” Szt.Mł, 180/61, 8 itp. Wreszcie na podłożu odcienia 'pozbawiony braków’ kształtuje się jeszcze jedna wtórna treść przymiotnika pełny, już bardzo odległa od znaczenia podstawowego: odcień o charakterze wartościującym(’taki, jak powi-ńierTbyfe’, w którym staje się on synonimem wyrazów dobry, należyty, właściwy, prawdziwy, rzeczywisty itp., np. „Apelować o pełną sportową atmosferą”. T 33/61, 2; „Rady Narodowe stać sią mają pełnymi gospodarzami swego terenu”. KL 123/61, 1; „coraz to pełniejsze formy krzewienia kultury” KD 2 - 4/61, 8 'coraz lepsze, doskonalsze’'itp. W niektórych połączeniach wyrazowych blaknie niemal zupełnie realna treść przymiotnika; staje się on jedynie wykładnikiem cechy 'intensywności’, hp. „pełny wysiłek” T 29/61, 3.

W, słowach modnych zachodzi więc proces będący odwrotnością typowych tendencji rozwoju semantycznego, tj. specjalizacji znaczeń, krystalizowania się treści podstawowej wyrazu i eliminacji zbyt licznych odcieni pobocznych. Niezmiernie szybkie szerzenie się wyrazów modnych doprowadza do zatraty wyczucia, w jakich granicach mieści się ich poprawne użycie, czyni z nich „słowa na każdą okazję”, niestety — wieloznaczne i nieprecyzyjne. Nie wiadomo, jak np. rozumieć sformułowanie: „szerokie zaostrzenie rygorów prawnych” DZ 240/61, 3 — znaczne?, powszechne?, ogólne? albo „szerokie poczucie wiązi narodowej” Chł.Dr. 95/61, 9 — powszechne?, silne?, intensywne? Podobnie skala doraźnych, indywidualnych użyć przymiotnika pełny jest bardzo rozległa. Ze zdumieniem można w prasie przeczytać o „pełnych owocach”, które „przyniosło zwycięstwo” (EW 110/61, 3), o „pełnych sylwetkach drużyn piłkarskich” i o zbieraniu punktów na zawodach „pełną ręką” (TR 191/61, 4); trudno przecież przypisać tym sformułowaniom jakąś sprecyzowaną treść. Nieprzypadkowo przeobrażenia semantyczne wyrazów szeroki, pełny i wysoki,"których znaczenia podstawowe są tak wyraźnie rozgraniczone, doprowadzają do tych samych właściwie rezultatów: przymiotniki te przestają być nazwami szczegółowych cech, stają się natomiast ogólnikowymi określeniami intensywności zjawisk lub sygnałami ich dodatniego wartościowania (np. wysokie osiągnięcia — to albo 'liczne’, albo 'wybitne, znakomite’). Wyrazy modne występują wymiennie w tych samych kontekstach, nie różnicując ich wartości informacyjnej, co jest najlepszym dowodem ogólnikowego cha-9 — Kultura...