CCF20110405000

MAGIA, NAUKA I RELIGIA^{1 2 3} 1. CZŁOWIEK PIERWOTNY I JEGO RELIGIA

Nie ma społeczności ludzkich, nawet najbardziej pierwotnych, w których nie byłoby religii i magii. Trzeba od razu dodać, że nie ma też ras dzikich pozbawionych postawy naukowej albo nauki, choć ten brak często się im przypisuje. Opierając się na wiarygodnych materiałach dostarczanych przez kompetentnych obserwatorów, można stwierdzić, iż w każdej społeczności pierwotnej występują dwie wyraźnie odróżniające się dziedziny: Sacrum i Profanum, inaczej mówiąc, dziedzina Magii i Religii oraz dziedzina Nauki.

Z jednej strony występują tradycyjne czynności i obrzędy uwa-don] 1905. Również na temat historii moralności bardzo ważne są dwie prace: E. A. Westermarck, The Origin and Deuelopment oj the Morał Ideas [London 1906-1908], 2 t. oraz L. T. Hobhouse, Morals in Evolution [A Study in Comparative Ethics, London 1906], 2 wyd. 1915. Następne prace to: D. G. Brinton, Religions of Primitive Peoples, 1899; K. T. Preuss, Der Ursprung der Religion und Kunst, 1904 (publikowane w częściach w czasopiśmie „Globus”); R. R. Marett, The Threshold of F.eligion [London] 1909; H. Hubert, M. Mauss, Melanges d’histoire des religions [Paris] 1909; A. Van Gennep, Les Rites de passage [Paris] 1909; J. Harrison, Themis [: A Study of the Social Origins of Greek Religion, London 1927]; I. King, The Deuelop-fiteut of Religion, 1810; W. Schmidt, Der Ursprung der Gottesidee [Munster i. W.] 1912; E Durkheim [Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii, tłum. A. Zadrożyńska, Warszawa 1990] (także tłumaczenie ■angielskie); P. Ehrenreich, Die allgemeine Mythologie [Leipzig] 1910; R. H. Łowię, Primitive Religion [New York] 1925. Encyklopedyczny przegląd faktów i opinii można znaleźć w obszernej pracy W. Wundta Vblkerpsychologie [Leipzig] 1904. Encyclopaedia of Religion and Ethics, J. Hastings (red.) [Edin-burg 1908- 1921, 12 t.] jest dziełem wspaniałym i nieodzownym dla każdego poważnego badacza. Zagadnienie wiedzy pierwotnej omawiają szczególnie L. Levy-Bruhl w pracy Les fonctions mentales dans les societes inferieures [Paris] 1910; F. Boas, The Mind of Primitiue Man [New York] 1910; R. Thurnwald, Psychologie des primitiuen Menschen, w: Handbuch der ver-gleichen den Psychologie_> G. Kafka (red.) [Munchen] 1922; A. A. Goldenwei-ser, Early Ciuilization [New York] 1923. Patrz też R. H. Lowie, Primitiue So-ciety [New York] 1920 oraz A. L. Kroeber, Anthropology [Chicago 1953], 1 wyd. 1923. Pełniejsza informacja o krajowcach z Melanezji, którzy bardzo często pojawiają się w powyższych opisach, znajduje się w: R. H. Codrington,. The Melanesians [Studies in their Anthropology and Folk-Lore, Oxford] 1891; C. G. Seligman, The Melanesians of British New Guinea [Cambridge]; 1910; R. Thurnwald: Forschungen auf den Salomon-Inseln und Bismarck--Ąrchipel [Berlin] 1912, 2 t. oraz Die Gemeinde der Banaro [Stuttgart] 1921; B. Malinowski: The Natiues of Mailu [: Preliminary Results of the Robert iilónd Research Work in Britisch New Guinea], „Transactions and Proceedings. of the Royal Society of South Australia” 1915, t. 39, s. 494-706; Baloma — duchy zmarłych na Wyspach Trobrianda, s. 148-273 niniejszego tomu; Argonauci Zachodniego Pacyfiku [Relacje o poczynaniach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei (oryg. 1922), tłum. B. Olszewska-Dyoniżiak, S. Szyn-kiewicz, Dzieła, t. 3, Warszawa 1980] oraz trzy artykuły zamieszczone w „Psyche” w latach 1923 - 1925 [The Psychology of Sex and the Founda-tiorts of Kinship in Primitiue Societies, 1923, t. 4 (October). s. 98- 128; Psy-choanaiysis and Anthropology, 1924, t. 4 (April), s. 293 - 332; Complex and lilyth in Mother-Right, 1925, t. 5 (January), s. 194-216).

24 Dzieła t. 7

Najważniejsze prace na temat pierwotnej religii, magii i wiedzy, do

których się odwołuję w tej pracy pośrednio lub bezpośrednio, to: E. B. Tylor, Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów, tłum. Z. A. Kowerska, Warszawa 1896, 2 t.; J. F. McLennan, Studies in Ancient History [London] 1886; W. Robertson Smith, Lectu-res on the Religion of the Semites [Edinburgh] 1889; A. Land: The Making of Religion [London 1898] oraz Magie and Religion [Race, Language, Cul-ture, Psychology, Prehistory, London-New York-Bombay] 1901. Prace te, choć nieaktualne ze względu na przedstawiony materiał oraz niektóre wnioski, nadal są jednak inspirujące i godne uwagi. Najnowsze i ukazujące najbardziej współczesny punkt widzenia są klasyczne prace J. G. Frazera: The Golden Bough [: A Study in Magie and Religion] (3 wyd. 1911 -1915, 12 t., także wydanie skrócone, jednotomowe [patrz też przyp. 1, s. 15 niniejszego tomu); Toiemism and Exogamy [London] 1910, 4. t.; Folk-Lore in the Old Testament [Studies in Comparative Religion, Legend and Law, London 1918],

t.; The Belief in Immortality and the Warship of the Dead [London] 1913 --1924, 3 t. Obok prac Frazera należy przeczytać dwie wspaniale prace A. E. Crawleya: The Mystic Rosę [A Study of Primitive Marriage, London] 1902 (wyczerpana, nowe wydanie w przygotowaniu) oraz The Tree of Life [Lon-