CCF20110405025

418 Magia, nauka i religia

na i majestatyczna, ceremonie są odprawiane z wielkim przepychem, a przygotowania wymagają trudu i wielu prób. Wywołuje to niezapomniane, wyjątkowe w życiu jednostki przeżycie, dzięki któremu uczy się ona doktryn tradycji plemiennej oraz zasad moralnych. Całe plemię się mobilizuje i uruchamia swój autorytet, by świadczyć na rzecz mocy i prawdziwości spraw objawionych.

Podobnie jak w wypadku śmierci, tak i tutaj mamy do czynienia z momentem przełomowym w indywidualnym życiu i z konfliktem psychicznym z nim związanym. W okresie pokwitania młody człowiek musi sprawdzić swą siłę fizyczną, aby dorównać swej dojrzałości seksualnej i aby zająć odpowiednią pozycję w plemieniu. To przynosi mu nadzieje, przywileje i pokusy, a równocześnie obarcza pewnymi ciężarami. Właściwe rozwiązanie tego konfliktu zależy od postępowania zgodnego z tradycją, podporządkowania się moralnym zasadom seksualnym plemienia i obowiązkom związanym z wejściem w wiek męski, a to właśnie osiąga się dzięki ceremoniom inicjacyjnym.

Publiczny charakter tych ceremonii służy zarówno potwierdzeniu wielkości najwyższego prawodawcy, jak i osiągnięciu jednomyślności w nauce moralności. Tak więc ceremonie stają się formą intensywnej edukacji o charakterze religijnym. Jak w każdym nauczaniu, przekazywane zasady są po prostu wybierane z naturalnego wyposażenia człowieka, utrwalane i akcentowane. I tu także aspekt publiczny jest tylko kwestią techniki, a przekazywana treść nie jest wytworem społeczeństwa, ale istnieje w jednostce.

W wypadku jeszcze innych kultów, takich jak święto plonów, zgromadzenia totemiczne, ofiary z pierwszych plonów czy ceremonialne wystawianie na pokaz pożywienia, stwierdzamy, że religia uświęca obfitość i zaopatrzenie oraz wykształca postawę czci wobec dobroczynnych sił zewnętrznych. Tutaj także publiczny charakter kultu jest niezbędny jako jedyny czynnik, który umożliwia ustalenie wartości pożywienia, jego gromadzenie i obfitość. Wartość pożywienia ustala się przez pokazywanie go wszystkim, przez podziw wszystkich, przez rywalizację wszystkich wytwórców. Każda bowiem wartość, czy to religijna, czy ekonomiczna,

Charakter kultów pierwotnych    419

musi mieć znaczenie powszechne. Ale i w tym wypadku mamy do czynienia tylko z wyborem i utrwaleniem jednej z dwóch możliwych reakcji indywidualnych. Nagromadzone pożywienie może zostać albo zmarnowane, albo przechowane. Może albo być zachętą do natychmiastowej nierozważnej konsumpcji i lekceważenia przyszłości, albo pobudzać człowieka do poszukiwania sposobów zabezpieczenia bogactwa i wykorzystania go do wyższych. celów kulturowych. Religia zatwierdza kulturowo wartościową postawę i wzmacnia ją przez publiczne wprowadzanie w życie.

Publiczny charakter tego rodzaju świąt umożliwia realizację jeszcze jednego społecznie ważnego zadania. Członkowie każdej grupy, która stanowi jednostkę kulturową, muszą od czasu do czasu spotykać się ze sobą, a tego rodzaju kontakt, oprócz dobroczynnego wzmacniania więzi społecznych, obfituje również w niebezpieczeństwa starć. Niebezpieczeństwo to wzrasta, gdy ludzie spotykają się w okresach napięć, niedostatku i głodu, kiedy ich potrzeby nie są zaspokojone, a popęd seksualny gotów nad nimi zapanować. Świąteczne plemienne zgromadzenia w okresach obfitości, kiedy każdy jest w harmonii z naturą, a więc także z innymi ludźmi, przybierają natomiast charakter spotkań o moralnej atmosferze. Chodzi mi tu o atmosferę ogólnej harmonii i dobroczynności. Przypadki rozwiązłości seksualnej, które zdarzają się przy okazji tego rodzaju zgromadzeń, a także złagodzenie zasad regulujących stosunki seksualne i pewnych ograniczeń etykiety prawdopodobnie powstają w taki sam sposób. Gdyby nie zostały wyeliminowane wszelkie przyczyny kłótni i nieporozumień, duże zebranie plemienne nie mogłoby się spokojnie skończyć. Moralna wartość harmonii i dobrej woli okazuje się wyższa niż czysto negatywnych tabu, które trzymają w ryzach podstawowe instynkty człowieka. Najwyższą wartością jest miłosierdzie i w religiach, zarówno pierwotnych, jak i bardziej rozwiniętych, usprawiedliwia wiele grzechów; ba, nawet je unieważnia.

Nie jest chyba potrzebna dalsza szczegółowa analiza innych typów aktów religijnych; Totemizm — religia klanu, która potwierdza wspólne pochodzenie od zwierzęcia totemicznego lub wspólne z nim pokrewieństwo, głosi ideę zbiorowej władzy klanu nad jego

27*