damy, rycerze,�ministki9

Konstytucja nowej tożsamości

mam.-

Narodowy sens pojęcia kobiecych praw obywatelskich najwyraźniej ujawnił się na początku XX wieku. Chwiały się wówczas trzy zaborcze monarchie absolutystyczne: Rosja, Austro-Węgry i Prusy i coraz to nowe grupy społeczne domagały się udziału we władzy. Rosyjskie sufrażystki przez posła chłopskiego Aładina przedstawiły w 1910 roku Dumie wniosek o przyznanie kobietom praw wyborczych. Wniosek upadł, a wśród argumentów pojawił się też ten, że są jedyną narodowością w państwie, która domaga się praw wyborczych dla kobiet i że nie należy woli kobiet rosyjskich narzucać kobietom innych narodowości. Mimo, że mniej więcej w tym samym czasie w Królestwie, a 20 łat wcześniej w Galicji prawa wyborcze dla kobiet stały się tematem publicznej dyskusji, do współpracy między Polkami a Rosjankami nie doszło.

„Ster”, organ powstałego w 1907 r. Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich, informował na bieżąco o osiągnięciach zachodnioeuropejskiego, a nawet amerykańskiego ruchu kobiecego, pomijając całkowitym milczeniem rosyjski ruch kobiecy, co każe się domyślać silnych antagonizmów narodowościowych. Założycielki ZRKP uczestniczyły wcześniej, od 1889 roku, w pracach Międzynarodowej Unii Równouprawnienia Kobiet. Organizacja, którą założyły w Polsce, była polską sekcją Unii. Charakterystyczne jest, że jako jedyna sekcja narodowa zaznaczała ona w swej nazwie narodowość członkiń. Ani rosyjska, ani Zachodnie organizacje kobiece działające na rzecz równouprawnienia nie uwzględniały tego w swych nazwach.

Istnieją przykłady współpracy Polek i Rosjanek za granicą, w organizacjach socjalistycznych czy w Komunie Paryskiej. Trudno też natrafić na ślady konfliktów na tle narodowościowym między Polkami a Rosjankami na szwajcarskich uniwersytetach, gdzie stanowiły one łącznie najbardziej liczną grupę kobiet studiujących. Jednak w Polsce

•    •    N,

dyskurs emancypacyjny był zbyt silnie powiązany z dyskursem narodowym, by możliwa była współpraca polskich i rosyjskich emancypantek. W warstwie średniej, ziemiańskiej i mieszczańskiej, z której wywodziły się polskie emancypantki, normą obyczajową było ograniczanie do minimum kontaktów z Rosjanami. Romana Pachucka w swym pamiętniku opisuje, jak kompromitujące towarzysko mogły być dla niej awanse, jakie jej czynił poznany podczas wycieczki do Rosji student z Moskwy, który postanowił przyjechać za nią do Warszawy. Kontakt z Rosjaninem w Rosji nie był takim wykroczeniem przeciwko regułom postępowania inteligencji polskiej wobec zaborcy, jakim był w Warszawie.

Polsko-rosyjskie antagonizmy narodowościowe przenosiły się także na forum międzynarodowego ruchu kobiecego. Podczas Kongresu Międzynarodowej Unii Równouprawnienia Kobiet w 1889 roku sama obecność polskiej delegacji wzbudziła nacjonalistyczne emocje. Ambasador Rosji w Paryżu domagał się, żeby kongres nie uznał osobnej delegacji Polek, jako że jej członkiniami były wyłącznie obywatelki Rosji. Międzynarodowe grono kobiece oparło się tym naciskom, a nawet demonstracyjnie wybrało polską delegatkę, Marię Szeligę, na wiceprzewodniczącą kongresu.

Pierwsze próby działań na rzecz osiągnięcia praw wyborczych miały miejsce w Galicji. W 1881 roku w czytelni kobiecej Stanisławy Wechslerowej we Lwowie zebrano cztery tysiące podpisów pod petycją do Rady Miejskiej o zniesienie tak zwanego pełnomocnictwa. Według austriackiego prawa wyborczego obowiązującego w Galicji kobiety, które były właścicielkami i samodzielnymi zarządczyniami dóbr ziemskich, miały prawo wyborcze czynne w wyborach do Sejmu Galicyjskiego. Nie mogły jednak osobiście z niego korzystać, lecz tylko przez wskazanego przez siebie pełnomocnika, którym musiał być mężczyzna. Również w Krakowie, w 1896 roku, Kazimiera Bujwidowa zbierała podpi-

59