damy, rycerze,�ministki9

Renegocjacja kontraktu pfci

...wyzwolony barbarzyńca /.../przede wszystkim ogłusza kobietę rąbniętą bez ogródek propozycją. Jest niecierpliwy: każe się szybko decydować. Jest prymitywny: bawi go tylko efekt końcowy miłości. Jest wyrachowany: szkoda mu czasu na spacer, na rozmowę, na poznawanie się wzajemne, jest pewny siebie: nie wątpi o powodzeniu, wie, że zawsze znajdzie inną, nie przecenia różnic między kobietami. Nie traci, jak ongiś, szacunku dla kobiety, która mu się oddaje, ale w ogóle wszystko to mało go wzrusza. Nie chce mu się nawet udawać, już od początku jest senny. Jest przy tym drażliwy: obraża się, gdy mu odmówić, chowa długi, tępy żal, gdy kobieta okaże się nieczuła na jego prostackie zaloty. Ma na usługi naiwną terminologię pseudowspółczesności: mieszczka, kołtunka, kura domowa — oto słodkie słówka, jakimi raczy wahającą się, zmrożoną, zasmuconą kobietę.

(Krzywicka 1963,16)

Kobieta wyzwolona wiąże się z mężczyznami dla własnej przyjemności. Nie dba o instytucję małżeństwa. Ważne jest dla niej, by w związku z mężczyzną nie być jedynie instrumentem do osiągania przez niego satysfakcji. Egoizm mężczyzny, brak szacunku dla partnerki, ograniczanie się w związku do kontaktu cielesnego są tu przedmiotem krytyki. Kobieta wyzwolona tylko z pozoru jest bardziej dostępna dla mężczyzn. W rzeczywistości stawia mężczyznom wyższe wymagania, niż może to uczynić potulna żona:

Te, które bardziej śwadome są siebie, które sprzyjają miłości symfonicznej, skazane są w społeczeństwie barbarzyńców erotycznych i ich zawsze posłusznych niewolnic na surową cnotę, czasem na zupełną abstynencję. Znam kobiety, którym nic nie przeszkadza żyć pełnym życiem erotycznym, prócz dumnej niechęci do startowania w gorszącym wyścigu o antypatycznie sytego mężczyznę. Są inne, chętne i skłon-

ne ale które w ciemnościach taksówki przejmuje mroźnym smutkiem nieuchronnie pełzająca ręka, będąca dziś jedynym wyrazem uczuć męskich.

Sankcja staropanieństwa

Tabu staropanieństwa było tak silne, że nawet najdzielniejsza z Entuzjastek, Narcyza Żmichowska, nie dotknęła go piórem. Dopiero Eliza Orzeszkowa, wypróbowana obrończyni różnych „wyklętych”: chłopów, Żydów i kobiet, odważyła się zapisać to słowo. Atmosferę otaczającej je grozy oddała w krótkim i dobitnym wyjaśnieniu: stara panna to ta, na której „ciąży straszliwy wyrok moralnej nicości” (Orzeszkowa 1873, 41). Zasadność wyroku nie zajmuje Orzeszkowej, nie poddaje ona w wątpliwość jego sprawiedliwości ani nie dochodzi składu sądu kapturowego. I owszem, twierdzi, że stare panny „bywają śmieszne, złośliwe, obłudne, nabożne” lub „popadają w zalotność,” jak gdyby to samo nie zdarzało się innym kobietom i mężczyznom. Wykonując taki ukłon w stronę publiczności Orzeszkowa próbuje wzbudzić współczucie czytelników przedstawiając żałosny los starych panien i proponuje włączyć je w sprawy ogółu. Zapewnia, że jako nauczycielka czy działaczka organizacji charytatywnej kobieta niezamężna może swą pracą przynieść pożytek. Jednocześnie poucza same zainteresowane, żeby nie zajmowały się zbytnio roztrząsaniem swojej sytuacji, lecz zajęły się pracą pożyteczną dla ogółu:

Samotna kobieta bez moralnego szwanku podźwignąć się może wtedy tylko, gdy myśl jej oświecona i szeroka potrafi oderwać się od samolubnych pragnień i żalów.

139