DSCN7299

LVIII KORNEL UJEJSKI — POETA ROMANTYCZNY

symbol nieugiętego męstwa w beznadziejnej walce, nie Cheronea — symbol boju przegranego i końca niepodległości narodu, lecz właśnię' Maraton, miejsce zwycięskiej bitwy stoczonej przez niewielką liczebnie armię Greków przeciw ogromnym siłom perskim — posłużył za nowy znak w romantycznej historiozofii. Nawiązując do Słowackiego, młody poeta podejmował z nim dyskusję. Znacząc gniewny i ironiczny dystans wobec „ró-wieśnych” wierzył w oddziaływanie pozytywnego przykładu, w zdolność poety do kształtowania postaw (w wypadku Maratonu) przez alegorię, przez niejawne ale oczywiste zestawienie historii Polski i Grecji, postaw powołanych do życia w poemacie Greków z postulowanymi postawami Polaków. Przywołując w Grobie Agamemnona Termopile i Cheroneę Słowacki oceniał niedawną przeszłość; Ujejski wywoływał przyszłe zwycięstwo.

Pełen dramatyzmu poemat Ujejskiego przedstawiał ludzkie postawy w momentach przełomowych, był bezkompromisową apoteozą nonkonformizmu, hymnem na cześć najwyższej wartości:' wolności narodu. Skierowany Ho zbiorowego odbiorcy (adresata wskazywał Wstęp), posługiwał się zbiorowym bohaterem. Byli nim Grecy, przeciwstawieni zniewieściałym, ufającym w materialną siłę i przemoc Persom. Nie ma w tym przeszło 300-wierszowym poemacie nic ze stateczności i statyczności klasycznej epiki. Osiem części zasadniczego poematu — to osiem miejsc akcji i osiem różnych wydarzeń. Narrator, obserwujący zarówno Persów, jak Greków, jest wszechobecny, ale nieobiektywny. Uzupełnia i komentuje opinie magów o Grecji, ponagla gońca pędzącego jak struś z Sardes do Suzy, dobrze życzy Grekom. Wydaje świadczące o emocjach okrzyki, wzmaga tempo narracji przez równoważniki zdań, co krok rezygnuje z narracji na rzecz przytoczeń. Na przemian z opowieścią narratora dochodzą do czytelnika głosy magów, doniesienia posłów, tekst perskiego ultimatum, reakcje ludzkich zbiorowisk, śpiew umierającego Greka, nade wszystko zaś — dumne, niezłomne, wspaniałe przemówienie Milcjadesa, przez wiele

pokoleń Polaków znane na pamięć. Dramatyzm i dynamizm, ekspresywność i ęmocjonalność, kontrast lato zasada kompozycji — oto cechy tego „w pełni romantycznego”¹² poematu. Obrazy zmieniają się z filmową szybkością, pęd akcji znaczony jest zdyszaną, posługującą się skrótami myślowymi i ogromną liczbą czasowników narracją. Wszystko dzieje się, porusza się, zmienia, nie ma zatrzymań akcji w postaci opisów, nawet pojęcia abstrakcyjne ukazane są za pomocą obrazów w ruchu (np. potęga Persów we fragm. IV). Każda strona woła wykrzyknikami i zdaniami wykrzyknikowymi, epitety wywołują skojarzenia emocjonalne, hiperbole potęgują ekspresywność wypowiedzi... 'Małość liczebna Greków wobec potęgi Persów jest odwrotnie proporcjonalna do wielkości ducha Ateńczyków wobec prymitywnej, brutalnej, materialnej tylko siły najezdników. Grecy bronią swej niepodległości — Persami kierują imperialne plany ich władców; obrona Aten jest obroną wartości kulturalnych i tradycji historycznych — Persowie to potęga barbarzyństwa; demokracja ateńska, w której wszyscy są równymi, świadomymi obywatelami to przeciwstawienie okrutnej tyranii króla Dariusza; zbiorową decyzją podjęta, ze świadomego wyboru wyrosła walka w obronie kraju z opartą na sile najemną potęgą militarną — to święty nakaz i święty obowiązek /W poemacie nieustannie dokonuje się, kierowany przez narratora, wybór między wartościami ducha a materią, kulturą a barbarzyństwem, działaniem świadomym a działaniem z rozkazu, ludowładztwem a tyranią. Wywyższeni ponad Persów Grecy również muszą wybierać: „łańcuch i hańba — lub śmierć i mogiła” (w. 198). Odrzucają słabość na rzecz heroizmu ducha, „życie płaza” na rzecz walki w imię wartości najwyższych; wybierają działanie, otwarte męstwo i niezłomność przeciw bezruchowi, podłości, konformi-- ^,J Per analogiom do „liryki w pełni romantycznej’’ (Słowackiego) w tytule książki Cz. Zgorzelskiego (Liryka wypełni romantyczna: studia i szkice o wierszach Słowackiego, Warszawa 1981).