DSCN4791 (2)

Chrystus - Maryja - Jan Chrzciciel: idea Deesis

W studium o obrazach i poezji liturgicznej chrześcijańskiego Wschodu A. Baumstark przytacza inny przykład. Podczas nieszporów w rycie grecko-prawosławnym, po kantyku Zachariasza (Łk 1, 68-79), odmawia się dwa tropariony — jeden poświęcony Matce Bożej, drugi Janowi Chrzcicielowi. W podobnym układzie modlitwy te występują w liturgii koptyjskiej, a zatem, jak sądzi Baumstark, musiały powstać zanim w Egipcie dokonało się definitywne rozdarcie pomiędzy Kościołami monofizyckimi i chalcedońskimi⁴⁰. Tropariony te używane są w liturgii prawosławnej do dzisiaj. Pierwszy z nich jest wschodnią parafrazą ewangelicznego Ave Maria: „Bogarodzico Dziewico, wesel się, Maryjo, łaski pełna, Pan z tobą; błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony owoc żywota Twojego, boś IV zrodziła Zbawiciela dusz naszych**. Drugi tro-parion skierowany jest do św. Jana Chrzciciela: „Chrzcicielu Chrystusa, pomnij o nas wszystkich, byśmy oczyszczeni zostali z nieprawości naszych; tobie bowiem została dana łaska wstawiania się za nami’*⁴¹. Jak jednak słusznie zauwaza My* slivec, troparion maryjny, będący jedynie formą doksologii, nie może być traktowany jako ideowa paralela modlitwy do Jana - orędownika⁴².

Łączenie Maryi i Jana w wizji niebiańskiej chwały i w modlitwie wstawienniczej za Kościół Chrystusowy jest dla

potępionego w 553 r. na II Soborze Konstantynopolitańskim, nie były zresztą całkiem oryginalne. Zwolennikiem adopcjonizmu był w połowie III wieku biskup Antiochii, Paweł z Samostaty, który głosił, że Chrystus był zwykłym człowiekiem i dopiero w akcie chrztu w Jordanie Słowo Boże, oświecające przedtem Mojżesza i proroków, wstąpiło weń i pozostało w nim. Idei drugich, duchowych narodzin Chrystusa nie przyjęła teologia zachodnia, o czym świadczą m.in. listy Alkuina do hiszpańskich adopcjonistów, natomiast w teologii prawosławnej znalazła ona spory oddźwięk. Zob. J. Myslivec, op. cit.. s. 61-62; E. Kantorowicz, Iuories and Litanie*, ..Journal of the Warburg and Cour-tauld Institutes” 5 (1942), s. 71, przyp. 2; S. Bułgakow, Prawostawije, a 271

⁴⁰    A. Baumstark, Bild und Lied de* chri*tlichen Osiem, w PrmtMckr zum 60. Geburstag von Paul Clemen, Dusseldorf 1926. s. 169.

⁴¹    Przekład z wersji starosłowiańskiej za: Csaeaebow, Pana 1966, s. 171-172.

⁴²    J. Mysliyec, op cit., s. 61.