7349812221

30 Synteza dziejów Polski..

uzyskiwania takich efektów winno być kształtowanie świadomości historycznej, oczywiście przy przyjęciu jako punktu wyjścia nic historiografii tradycyjnej - opisowej i fcnomenalistycznej, lecz historiografii wyjaśniającej i teoretycznej. Jedynie nauka historyczna uczy »wszyslkicgo« o przeszłości i jest zarazem nauką o przyszłości i teraźniejszości. Jej celem jest globalne poznanie społeczeństwa, człowieka, narodu.” ¹¹⁶ „Z metodologicznego punktu widzenia - uzupełnia J. Matemicki - sprawa wydaje się dość jasna: uogólnienia historyczne nie są wprawdzie w stanic zastąpić w pełni wiedzy ściśle ogólnej (z zakresu socjologii, ekonomii czy nauki o polityce), niemniej, jako jej swoista namiastka, mogą bycz pożytkiem wykorzystane w procesie myślowego opanowania teraźniejszości i przewidywania przyszłości.”¹¹ łuna rzecz, że potrzeba tego ostatniego jest tak silna, iż - jak zauważa J. Adamus - „nawet (...) wówczas, gdy synteza powstrzymuje się od stawiania jakichkolwiek horoskopów na przyszłość, publiczność wstawia w nią jakieś przewidywania przyszłości”¹ .

Historiografia ujawnia trzy główne funkcje nauk społecznych: funkcję diagnostyczną, ideologiczną i prcwidyslyczną ^m. „Starą jest prawdą, że zawsze umarli rządzą żyjącymi - pisze J. Adamus, przytaczając słowa J. Bendy. - W naszej terminologii powiedzielibyśmy, że przeszłość właśnie przez syntezę rządzi żyjącymi i kieru je ich w przyszłość.” '*

Filozofia dziejów tworzy koncepcję dziejów człowieka, ujętą jako dzieje uniwer-sum. Człowiek — podmiot dziejów funkcjonuje wszakże nie tylko jako element „ludzkości”, lecz jednocześnie należy do określonego narodu, żyje w danym państwie. Jest to sfera polityki - szeroko rozumiana. Jeden z najistotniejszych składników teorii, będącej podstawą syntezy, stanowi nauka o polityce.

Nauka o polityce to refleksja o państwie i prawie - filozofia, doktryna czy teoria państwa i prawa. Obejmuje ona problemy związane z rozumieniem mechanizmu władzy, kwestie usytuowania jednostki - obywatela w społeczeństwie i państwie, a także koncepcje stosunków między narodami i państwami. Tak rozumiana nauka o państwie i prawic wiąże się z przyjęciem w syntezie (tu: w syntezie dziejów Polski) takiej czy innej teorii politycznej, która - oprócz filozofii - wyznacza kształt narracji.

W ujęciu J. Adamusa nie rozwiązano „teoretycznego problemu znaczenia zalo-żeń politycznych dla historii” " . Ten „lemat leży na pograniczu historii i filozofii

116 I dc m: Edukacja polityczna: warunek podstawmy - zrozumieć historie. ..Edukacja Polityczna" Vol. 1, 19S2, s. 187.

117 J. M a t c r n i c k i: Miejsce i rola historii... (Część II), s. 75.

U8 J. Ada m u s: Monarchizm i repuhlikanizm..., s. 30.

ti* A. Malewski: O nowy kształt nauk społecznych. W: i d e m: Pisma zebrane. Warszawa

1975.

120    J. A d a m u s: Monarchizm i repuhlikanizm...» s. 98.

121    Ihidcm, s. 11.