7648594487

Filozofia pierwszej połowy dziewiętnastego wieku 169

»dlaczego«, lecz zawsze i wszędzie tylko o »co« świata, tj. które nie rozpatruje rzeczy wedle jakiejś relacji, nie traktuje ich jako rzeczy, które powstają i giną, krótko mówiąc, wedle jednej z czterech postaci reguły podstawy dostatecznej, lecz przeciwnie, ma za przedmiot to właśnie, co po wyeliminowaniu całego tego, podległego owej regule sposobu rozpatrywania jeszcze pozostaje: zawsze sobie równą istotę świata, która pojawia się we wszystkich relacjach, ale sama im nie podlega — jego ideę”¹²⁴. Pozostaje teraz znaleźć odpowiedź na pytanie, czym zatem jest świat rozpatrywany sam w sobie. Autor odpowiada: „Rzeczą samą w sobie jest tylko wola; jako taka, nie jest ona w żadnym wypadku przedstawieniem, lecz jest toto genere od niego różna. Ona jest tym, czego przedmiotowością jest wszelkie przedstawienie, wszelki przedmiot, zjawisko, widoczność. Ona jest tym, co najbardziej wewnętrzne, jądrem każdej jednostki, a zarazem całości; pojawia się w każdej ślepej sile natury; ona także pojawia się w przemyślanym ludzkim działaniu, a ogromna różnica między nimi dotyczy tylko stopnia przejawu, a nie istoty tego, co się przejawia”¹²⁵. W innym miejscu Schopenhauer mówi: „[...] wola jest rzeczą samą w sobie, wewnętrzną treścią, istotą świata”¹²⁶. Paradoksalnie Schopenhauer nawiązuje tu do Schellinga, który w rozprawie Filozoficzne badania nad istotą ludzkiej wolności i sprawami z tym związanymi stwierdza: „Wola jest pra-bytem, i tylko do niej pasują wszystkie jego orzeczniki: bezdenność, wieczność, niezawisłość od czasu, samoafirmacja”¹²⁷.

Dwie kwestie — ściśle z sobą związane — należy tu podkreślić. Kant nie prowadzi swych rozważań na tory metafizyczne w takim sensie, w jaki czyni to Schopenhauer. Nawiasem mówiąc, ujawnia to, po raz kolejny, wieloznaczność terminu „metafizyka” — w analizowanym kontekście oznacza ona spekulację na temat tego, co stanowi istotę świata. W tym znaczeniu rozważania Kanta pozostają w obszarze teorii poznania. Metafizyka Schopenhauera wykracza poza teorię poznania i odpowiada na pytanie o istotę świata. Zarazem podkreśla on znaczenie przedmiotowości woli i tak rozumiana wola stanowi dla niego centralne pojęcie rozważań. Rezultat, do jakiego dochodzi Schopenhauer, wynika również z rozważań empirycznych. Ukazują one, że w każdym zjawisku tkwi możliwość działania, które zmierza w określonym kierunku, skłonność do określonych ruchów i przemian. Schopenhauer

¹²⁴ A. Schopenhauer: Świat jako wola i przedstawienie. T. 1..., s. 420—421.

¹²⁵    Ibidem, s. 188.

¹²⁶    Ibidem, s. 422.

¹²⁷    F.W.J. Schelling: Filozoficzne badania nad istotą ludzkiej wolności i sprawami z tym związanymi. Tłum. B. Baran. Kraków 1990, s. 49.