7648594489

Filozofia pierwszej połowy dziewiętnastego wieku 171

bezwzględną, którą zarazem utraciła na zawsze. Warto na marginesie zauważyć, że występuje tu istotny element wolnego wyboru woli, liberum arbitrium indifferentiae. Rzecz w tym, że wola staje się zniewolona wskutek własnego wyboru, a w zasadzie jest wolna jedynie wówczas, gdy dokonuje wyboru (spośród różnorodnych możliwości, chociaż — co również jest istotne, a świadczy o złożoności całej problematyki wolnościowej — zostaje ona zmuszona do podjęcia wolnej decyzji). Na ten aspekt wolności w dwudziestym wieku szczególny akcent kładą Nicolai Hartmann i Jean-Paul Sartre, dowodząc, że jednym z najistotniejszych elementów ludzkiej wolności jest przymus do wolności. Tym samym potwierdzają, przynajmniej w pewnej mierze, słuszność Schopenhaue-rowskich analiz dotyczących woli.

Z uprzedmiotowieniem woli wiąże się w filozofii Schopenhauera przejście do moralności, w której ujawnia się znaczenie woli życia. Schopenhauer zauważa, że „każdy rzut oka na świat, którego wyjaśnienie jest zadaniem filozofa, poświadcza i potwierdza, że wola ż y -c i a, która bynajmniej nie jest hipostazą ani pustym słowem, jest jedynym prawdziwym wyrazem jego istoty”¹³². Oznacza to, że podstawowym motywem wszystkich przemian w świecie jest właśnie wola życia. Samookreślenie woli dokonujące wraz z jej uprzedmiotowieniem powoduje, że ulega ona zróżnicowaniu, to znaczy jej jedność przekształca się w wielość, natomiast jej jednorodność — w różnorodność. W ten sposób powstaje świat przedmiotów jednostkowych, z któiych każdy dąży do realizowania własnych celów. W tym tkwi podstawa egoizmu stanowiącego istotę jego etyki. Świat woli uprzedmiotowionej jest światem jednostek, a każda ma na uwadze wyłącznie indywidualne, egoistyczne cele. Wola życia to dla Schopenhauera „przemożne dążenie wszystkich ludzi i zwierząt do zachowania życia i możliwie najdłuższej jego kontynuacji”¹³³. Uważa on, że w świecie występują następujące obiektywizacje (uprzedmiotowienia) woli: przyroda nieorganiczna, świat roślinny, świat zwierzęcy oraz człowiek, i w każdej z nich wola przybiera specyficzną postać¹³⁴. Na najniższym szczeblu wolę charakteryzuje całkowita bierność. Schopenhauer tak opisuje uprzedmiotowienie woli na tymże szczeblu: „Każda ogólna, pierwotna siła natury nie jest więc w istocie swej niczym innym niż obiektywizacją woli na niskim szczeblu: szczebel ten nazywamy wieczną ideą w znaczeniu platońskim. Natomiast prawo natury jest odniesieniem idei do formy jej

¹³² A. Schopenhauer: Świat jako wola i przedstawienie. T. 2..., s. 504—505.

¹³³    Ibidem, s. 508.

¹³⁴    Zob. A. Schopenhauer: Świat jako wola i przedstawienie. T. 1.... s. 218 i nast.