IMGP0633

214 Część druga. Powstanie pisma

szyło - pisał - to założenie miast i państw, czyli integracja znacznej liczby jednostek w systemie politycznym i ich zhierarchizowanie w kasty i klasy.” A zatem „pierwszą funkcją pisma było wprowadzenie niewolnictwa. Używanie pisma w celach bezinteresownych, dla czystej satysfakcji intelektualnej i estetycznej, jest rezultatem wtórnym, jeżeli nie sprowadza się w większości wypadków do środka wzmacniającego, uzasadniającego i maskującego funkcję pierwotną.”¹⁹

Lćvi-Śtrauss bardzo celnie wydobywa negatywny, represyjny aspekt wczesnego zastosowania pisma. Można mu jednak przeciwstawić, jak widzieliśmy, jjfflómiiy dostęp i liczn&>osiagniecia cywilizacyjne. Majmy więc do czynienia z występującą także w innych dziedzinachdwoistością postępu technicznego, któiy bardzo często przejawia się najpierw w postaci negatywnej - wystarczy tylko wspomnieć obróbkę metali, do której najwcześniejszych „zdobyczy^ zalicza się rozwój bardziej skutecznej broni - co nie oznacza, że przestaje być postępem.

Nie ulega natomiast wątpliwości, że opisany kontekst wczesnego opanowania stosowania pisma sam w sobie stał się w końcu hamulcem dalszego rozwoju tego środka komunikacji. Z pewnością wiele bardzo różnorodnych przyczyn spowodowało, że skomplikowane i trudne systemy pisma Mezopotamii i starożytnego Egiptu nie zostały uproszczone metodą ograniczenia do istniejących w nich przecież elementów fonetycznych. Siła tradycji mogła mieć tutaj znaczenie równie wielkie jak struktura owych języków. Z całą pewnością jednak decydującą rolę odegrały również czynniki społeczne, ponieważ -jak stwierdził już w 1958 roku historyk pisma Ignatz J. Gelb „fakt, żebismo znajdowało sie pod kontrolą kastyJcapłańskiej lub politycznej, czę-.sto nie sprzyja! rozwojowi bardziej indywidualnych jego systemów”.^.Skom-plikowarffó-'pisma- ułatwiał© Tym~ mlnfeiszolc^    końfroli nad*

wiedzą i wyksztaicenTemr podczas gdv. każde uproszczenie, a tymsanwm ^ułatwienie nauErpotencjalnie mogłoby zagrozić ich interesom. X tego pOnJćtu widzenia^^naJfobetyzm^eroklcłTwarstw ludności we wczesnych kulturach wysoko rozwiniętych był nie tylko nieuchronnym skutkiem nieuniknionej jeszcze Iabilności nowego środka komunikacji; w o wiele większym stopniu był on również konsekwencją panowania elity, bynajmniej nie-zainteresowanej dalszym rozpowszechnianiem jego znajomości oraz związanych z nią korzyści edukacyjnych. Elita owa nie podejmowała żadnych starań w kierunku upowszechnienia sztuki pisania.

Dlatego z pewnością nie jest przypadkiem, że następny wielki postęp w rozwoju pisma - wykształcenie się pisma literowego - nie nastąpił w Mezopotamii czy w starożytnym Egipcie, lecz na peryferiach obu tych wielkich kultur: a mianowicie na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, gdzie panowały zupełnie inne warunki i powstały nowe potrzeby.

Dodatek

SYSTEMY PISMA AMERYKI PREKOLUMBIJSKIEJ

W porównaniu ze starożytnym Bliskim Wschodem prekolumbijskie cywi-lizacje ówczesnej Ameryki charakteryzują się pewnymi wyrazistymi osobliwościami. W Starym Swiecie najwcześniejsze społeczeństwa zorganizowane w miasta i państwa powstały w późnej epoce miedzi i wczesnej epoce brązu, a swój rozkwit zawdzięczały wysoko rozwiniętej i rozpowszechnionej obróbce metali oraz innym bardzo istotnym nowościom technologicznym (por. s. 138). Natomiast w prekolumbijskiej Ameryce Środkowej i w regionie Andów wysoko zorganizowane, złożone i podzielone hierarchicznie miasta--państwa i państwa terytorialne wyrastały na takiej podstawie gospodarczo-•technologicznej, która obserwatorowi europejskiemu pod wieloma względami może wydawać się archaiczna i słabo rozwinięta.

W starożytnej Ameryce do słabiej rozwiniętych czy raczej do nie tak powszechnie wykorzystywanych technologii podstawowych należało także pismo. Chociaż kultury prekolumbijskie od I tysiąclecia p.n.e. wykształciły ponad tuzin rozmaitych systemów pisma, a plmekowie w południowym Mek-syku, którzy pozostawili najstarsze świaaectwa pisane, znali zasadę zapisu foBCtJćzneg⁰ już w VII wieku większość z nich jeszcze podczas hiszpańskiego podboju używała stosunkowo archaicznych i rudymentarnych systemów pisma, które niemal nie nadawały się do spisywania dłuższych tekstów.

W jakim stopniu pozwalają wnioskować zachowane świadectwa, nie funkcjonowały one także jako pisma codzienne, we wszystkich dziedzinach życia społecznego, lecz najczęściej pozostawały ograniczone do ściśle wytyczonych sfer zastosowania jak astronomia i astrologia, wszechobecna w Mezo-ameryce wiedza o kalendarzach czy też religia i kult władcy.

{Zacywilizari ę bez pisma - jest Jo jedyny tego rodzaju przykład w historii ludzkości - uważa się tradycyjnie państwo Inków w Peni, Istniejące u schyT-finCVTńa początku XVI wieku Tńkascy władcy, znani z zamiłowania do statystyk i rejestrów, oparli swe imperium na perfekcyjnie zoffołlliWwaiMn sgtemie aamińistracji, zaopatrzeniami kontrolą najwyraźniej nie potrzebują® tego zadnegtrgraficznego środka zapisu. Wystarczały im jedynie (por & 115TSXktóre dzięki kombinacjom różnokołorewycłrCTimigó^r ' i skomplikowanym ciągom węzłów umożliwiały nie tylko^ofaiadzeniein-fSmacji liczbowych wszelkiego rodz£Lju,\e(^WQ^ysuSy6 takżejako narzę-dnrponiócnicze do zapamiętywania i zachowywaaift-datBi§Ioryr7nyr.h_rge-ncsłoo^przepisów prawa i innych danychr'"'

•TOrkoniec lat sześćdziesiątych XX wieku niektórzy badacze postawili wprawdzie hipotezę, że Inkowie poza systemem kipu znali także w pełni rozwinięte pismo w formie ujednoliconych symboli geometrycznych |toku-