IMGP0649

238 Część druga. Powstanie pisma

65. Ostraka sądu skorupkowego z imionami polityków, V w. p.n.e., Ateny, Muzeum Agory

wodowych pisarzy w starożytnych cywilizacjach Orientu (por. s. 202 i n.). Oprócz funkcjonariuszy państwowywch, religijnych i społecznych należeli do niej z pewnością także liczni kupcy, handlarze i rzemieślnicy, jak też większość dobrze sytuowanej miejskiej warstwy wyższej, wśród której należało teraz do dobrego tonu bycie wykształconym, oczytanym i zainteresowanym kulturą.

KONTYNUACJA TRADYCJI USTNYCH

Błędem byłoby założenie, że rozwój łatwego w użyciu pisma literowego automatycznie spowodował zawładnięcie przez nie sprawami życia codziennego. Nawet w Grecji klasycznej, głównym starożytnym ośrodku przytaczanym jako przykład szeroko rozpowszechnionej znajomości pisma, „upiśmiennienie” powszedniego życia pod wieloma względami było jeszcze ograniczone, a tradycje i instytucje opierające się na przekazie ustnym w wielu dziedzinach zostały zachowane. Jeszcze przez długi czas pierwotnym przeznaczeniem literatury było prezentowanie jej słuchaczom bądź publiczności teatralnej, a nie czytelnikom w dzisiejszym sensie. W filozofii klasycznym środkiem nauczania i dochodzenia prawdy byl dialog, a w sferze politycznej w okresie demokracji funkcję najwyższego organu decyzyjnego pełniło zgromadzenie ludowe - udział w nim wiąże się z osobistą obecnością i dyskusją. Jak to sformułował brytyjski znawca starożytności Oswyn Murray, historyk kultury może zatem „uważać Grecję za kulturę ustną lub za piśmienną, w zależności od tego, jaki obszar bada”.¹¹ Spostrzeżenie to w znacznie wyższym stopniu dotyczy państw hellenistycznych i cesarstwa rzymskiego, w których przekaz ustny w porównaniu z pismem zachował jeszcze większe znaczenie. Dlatego kultury te - pomimo istnienia wielkich i dobrze zaopatrzonych bibliotek, mimo rozwiniętego handlu powszechnymi wówczas „księgami” (zwojami papirusu lub pergaminu) i pomimo mnogości placówek edukacyjnych I można nazwać piśmiennymi tylko warunkowo.

\Prawdziwa epoka pisemnej komunikacji masowej i przenikającego wszystko zastosowania pisma rozpoczęła się dopiero w Europie w XV śmieciu dzięki wynalezieniu drukuTrućfiomych liter przez Jbfiafihćsa Gutenberga oraz na skutek rozwoju masowej^pfzemysłowej produkcji papieru -taniego materiału do pisania i drukowania. Jest tó jedńak znpełnie-newy cflcres w historii technik komunikacyjnych, który starczy na osobną całkiem grubą książkę - nasza mająca na celu tylko prześT53żcilłd począlków-mowy i pisma powinna się zakończyćna progu ery nowożytnej.

Dodatek

STAROGERMAŃSKIE RUNY | SYSTEM PISMA OWIANY LEGENDĄ

Aura mistyki i magii, jaka otacza wiele dawnych pism, w germańskim kręgu kulturowym wiąże się szczególnie ze starogermańskimi runami. W środowiskach ezoterycznych rzucanie pałeczek runicznych | obok studiów astrologicznych i układania kart tarota - do dzisiaj uchodzi za wypróbowany sposób wyjaśniania losu, przepowiadania przyszłości i pomoc przy podejmowaniu decyzji, a niemała grupa zwolenników tego kierunku mogłaby przysiąc, że zagłębienie się w starogermańskie znaki może przyczynić się także do samospełnienia i do rozwinięcia duchowej świadomości. Prawdziwego nadużycia run dopuścili się naziści w czasach Trzeciej Rzeszy. Jak wiadomo, według ich mętnej „nordyckiej” ideologii cały świat miał być uzdrowiony na germańską modlę i dlatego też nauczanie pisma runicznego byio propagowane w SS i we wszelkiego rodzaju związkach ojczyźnianych jako „pożyteczne dla budowania charakteru narodowego”.