page0741

733

Rzymska literatura

(Obrona ołtarza bogini Zwycięztwa), usiłował ocalić tonący juz bezpowrotnie poganizm; zresztą był to zręczny i zacny urzędnik, używający przytem sławy najznakomitszego mówcy. Zostało po nim jeszcze 10 ksiąg Listów, stanowiących szacowny materyjał do dziejów ówczesnych, oraz fragmenta z dziewięciu Panegiryków na cześć cesarzy, grzeszących, jak wszystkie, nadmiarem pochlebstw i napuszyto scią dykcyi. Przewyższył go jeszcze pod tym względem wielbiciel jego Cajus Sollius Apollinaris Sidonius (ur. r. 428, zin. 484), rodem z Lugdunu, który w podeszłym wieku został biskupem w Clermont. Świadectwami usiłowań jego są dwie Mowy, niektóre poezyje liryczne (Car mina) i dziewięć ksiąg Listów. Styl jego przesadny do fanatyzmu, lubuje się w przenośniach i uderzających zwrotach, albo w niesmacznym dowcipie. W Retoryce, t. j. w^r nauce sztuki wymowy, Rzymianie wieecj niż w jakimkolwiek innym rodzaju literatury byli po prostu tylko uczniami Greków; teoryja bowiem późno poczęła się rozwijać, kiedy już praktyka znacznie ją była wyprzedziła. Pod koniec dopiero rzeczypospolitej rzymskiej retorowie greccy, jak n. p. Apol-lodorus z Pergamu, wykładać zaczęli mówcom prawidła ich sztuki. Wpraw'-dzie poprzednio już niektórzy mężowie polityczni, Kato zwłaszcza i Antoniusz, spisyw^rali byli swoje na tern polu doświadczenia, ale dopiero w połowie VII wieku po założeniu Rzymu autorowie latyńscy (Quintus Valerius Soranus, grammatyk i archeolog, Porcius Licinus i inni} układali dla użytku propedeutyki oratorskiej dzieła podręczne, pomnażane jeszcze przez Varrona, Valgiusa i t. d. przekładami z greckiego. Niemal jednocześnie Plotius, Gnipho i Blan-dus założyli pierwszą słynniejszą szkołę retoryczną; a Corniflcius, żyjący za Sylli (znany w literaturze pod nazwą: Auctor ad Herennium) napisał 4 księgi Rhetoricorum, dzieło przerobione z Hermagorasa, z którego sam Cycero brał metodę pierwszej swojej pracy o teoryi wymowy. Za panowania Tyberyusza cennym tłómaczem mów^rców greckich był Publius Rutilius Lupus, w dziele p. t. De figuris sententiarum et etocutionibus (O postaciach zdań i zwrotów}. We współczesnym mniej więcej zbiorze rozmaitych retorów odznaczali się: Aquila Romanus i Julius RuAnianus; na równi z nimi stoją Cornelius Celsus, autor empirycznego kompendyum i Pliniusz starszy, w dziele swojern: Studiosi (ksiąg troje). Znakomity także wpływ na wymowę wywierały ćwiczenia praktyczne, których kilka nawet posiadamy przypisywanych Cyceronowi i Sallu-styuszowi. Za pierwszych cesarzy zwłaszcza słuchalnie retorów obAte przedstawiały pole popisu dla mówców, a najpiękniejsze ich ustępy i myśli, równie jak ich nazwiska i inne szczegóły biograAczne, spisał współczesny im Marcus Annaeus Seneca z Korduby, z przydomkiem rhetor, który w podeszłym już wieku na żądanie Tyberyusza ułożył w dziesięciu księgach Spi awy (Causae}. Podobne ćwiczenia deklamatorskie, jakkolwiek z mniejszym coraz wpływam na literaturę, nie ustawały aż do upadku cesarstwa zachodniego, zwłaszcza w Gal-lii i w Afryce; z nich to niejaki Calpurnius Flaccus za cesarza Adryjana ułożył Wyjątki (Excerptae}, rodzaj Antologii retorycznej. Ale najcelniejszym i najzdolniejszym ze wszystkich nauczycieli retoryki w Rzymie, był Marcus Fabius Ouintilianus, ur. 42 r. po narodzeniu Jezusa Chrystusa w Calagurris (dzisiej-szem Calahorra), w^r Hiszpanii. Będąc rozgłośnym jako nauczyciel publiczny, zjednawszy sobie zarazem sympatyę ogółu czystością smaku estetycznego i pełnym zacności charakterem, zwiększył jeszcze swą sławę arcydziełem o starożytnej wymowie, p. t. Institutio oratoria (Nauka wymowy, ksiąg 12}. Jest to oparty na podstawkach moralnych system całej wiedzy i działalności retorycznej; wraz z eneyklopedyją stylu łacińskiego. Kwintylian wystopniowal