tpn 1 22480601

ANTONI KEHMAN: OPIS FIZYCZNO-GEOGRAFICZNY ZIEM POLSKICH 385

nomorska, wyżyny małopolskie, Karpaty i małe, zapadłe podkarpackie niziny, z któremi jest związana nizina Śląska, będąca zarazem zatoką niziny Wielkich Dolin.

Opis ziem polskich zaczynamy od Karpat, tego szeroko zatoczonego łuku górskiego, który stanowi najtrwalsze i najwspanialsze ziem polskich obramienie.

Karpaty. Karpaty mają postać potężnego łuku, długiego na 13U0 km, ciągnącego się od zachodu ku wschodowi w ten sposób, ie wewnętrzna strona tego łuku jest zwrócona ku południowi, a obydwa jego końce, tak wschodni, jak zachodni dobiegają do Dunaju, który oddziela Karpaty od Alp i Bałkanów.

Mimo ogromnie ścisłego związku geologicznego, który wszystkie te górotwory jednoczy i wspólną historyą powstania tych gór i podobną ich geologiczną budowę, to jednak potężne przełomy Dunaju, i górny pod Pożoniem (Preszburg) i dolny Żelaznej Bramy są zdawna uznane jako kresy Karpat, jako ostateczne ich granice. A te przełomy Dunaju uważa się za graniczne mimo, że Karpaty Transylwańskimi zwane, a zwłaszcza góry Fogaraskie mają od reszty Karpat odrębną historyę geologiczną, mimo, że naodwrót góry Banackie, rozciągające się po lewym brzegu Dunaju i tzw. Gołubińska Pianina po brzegu prawym Dunaju pod każdym względem przedstawiają górotwór jeden, oddzielony od siebie tylko Żelazną Bramą. Odgraniczenie Alp od Karpat jest wyraźniejsze. Wprawdzie i tu więzy budowy geologicznej są wszechstronne, i tu izolowane wysłanniki alpejskiego pasma Li-tawskiego z jednej, a Małych Karpat z drugiej strony przynależą najoczywiściej do siebie, a jedynie przełomem Dunaju pod Pożoniem oddzielone, do innych są zaliczane górotworów, wielkie jednak kotliny niżowe nad Dunajem położone tworzą wyraźną przerwę w gór łańcuchach, a tern samem Alpy od Karpat niedwuznacznie oddzielają. W przedłużeniu jednej z tych kotlin, pola Wiedeńskiego, rozpościera się szeroka bruzda doliny Morawy, która oddzielona od dorzecza i kotliny niżowej górnej Odry szerokim i płaskim łęgiem Morawskim odgranicza Karpaty od Sudetów i całego masywu Czeskiego. Podobnie jak od Alp i Sudetów są też Karpaty oddzielone od polskich wyżyn i płyt. Górna dolina Wisły wraz ze zapadłą kotliną Sandomierską, górna dolina Dniestru w obrębie naddniestrzańskich nizin zapadłych oddzielają Karpaty od krain przyległych. Zanim więc przystąpimy do opisu Karpat, zapoznamy się wpierw z podkarpackiemi krainami i nizinami granicznemi.

Krainy podkarpackie. Śródkarpacki bieg Dunaju i niziny nad-dnnajskie. Łuk karpacki spada po swej zewnętrznej i wewnętrznej stronie stromo ku otaczającym go nizinom. Od zachodu, północy •Encyklopedya polska    25