tpn 1 22484601

ANTONI UEHMAN: OF1S FIZYCZNO-GEOGRAFICZNY ZIEM POLSKICH 425

zdała od Wisły, a przysuwają się do niej stopniowo w kierunku ku wschodowi. Niziny nadwiślańskie są tu ograniczone wyniosłościami Tenczyńskiego grzbietu, który w górze Tenczyńskiej, uwieńczonej dobrze zachowanemi ruinami tenczyńskiego zamku, wzniósł się do 403 m. Jest ten grzbiet od głównego trzonu wyżyny zupełnie odcięty i ograniczony podłużną, do koryta Wisły zupełnie równoległą Krzeszowicką zapadłością, którą odwadniają płynące Ku zachodowi i ku wschodowi Chechło i Rudawa. Z postaci i kierunku tej zapadłości (jest ona podłużnym przełomem rzecznym) można uważać za rzecz pewną, że została ona wyżłobioną przez Wisłę, że przedstawia część jej dawnego koryta. Opuściwszy tę zapadłość, przyjęła Wisła dzisiejszy swój kierunek. Około Spytkowic wpada ona w swój krakowski przełom, zamknięty od północy Tęczyńskim grzbietem, który znaczy ku wschodowi góra Bielańska do 358 m., klasztor Kamedułów, góra Kościuszki, Wawelu i Skałki. Na południowym brzegu Wisły w^znosi się góra tyniecka z ruinami najstarszego w Polsce klasztoru Benedyktynów w Tyńcu, za tą odosobnione wzgórza nad Kostrzem i nad Pychowicami, a dalej Krzemionki z kopcem Krakusa. Te ostatnie podchodzą najbliżej pod brzeg Karpat.

Granica pomiędzy wapiennemi wyniosłościami Śląsko Polskiej wyżyny a piaskowcowymi stokami Karpat jest zaznaczona przez zapadłość, której najniższa część (250 m.) jest nad poziom Wisły przy Krakowie (most podgórski 203 m.) zaledwie na 55 m. wzniesiona. Jest ona cała wypełniona średnim miocenem, obfitującym w sól (źródła w Sydzinie, wzmiankowane już w XII w. w akcie erekcyjnym klasztoru w Tyńcu, kopalnie soli w Wieliczce i Bochni), w gips i siarkę Swoszowice). Niziny nadwiślańskie po południowej stronie Wisły mają glebę gliniastą, urodzajną i dobrze uprawianą, po północnej wzdłuż 1’rzemszy, na znaczną od niej odległość piaszczystą, jałową, miejscami zabagnioną. Powszechnie znane są ogromne piaski w okolicy Szczakowy, nazywane polską Saharą. Brzegi samej Wisły są, jak daleko jej wylewy sięgają, przykryte urodzajnemi, bardzo ce-nionemi rzędzinami, poprzerzynanemi w wielu miejscach staremi, wodą wypełnionemi ramionami Wisły (Tynieckie koło i w. in.). Cały Tenczyński grzbiet składa się z mezozoicznych wapieni, poprzebija-nych w kilku miejscach przez skały wybuchowe, i posiada w swem wnętrzu znaczne pokłady węgla i rud mineralnych (żelazo, cynk, ołów). Wzgórza wapienne po obu brzegach W isły i dolinki, w nich zawarte, przedstawiają najpiękniejsze okolice naszego kraju (Zabierzów z przełomem Rudawy i skałą Kmity, Mników, Krzeszowice, Ojców i t. d.). We wnętrzu tych skał istnieją też liczne pieczary, w których znaleziono niezliczone prawie pozostałości po przeddzie-