tpn 1 22487601

ANTONI RliHMAN: O (MS FIZYCZNO-GEOGRAFICZNY ZIEM POLSKICH 455

to złe z łatwością naprawiły, a Gdańsk i całą niemal deltę uchroniły na przyszłość od powodzi.

Gleba jest zarówno w przełomie Wisły, jak i na jej delcie, obejmującej 20 mil, czyli 1000 kilometrów kw. powierzchni, nadzwyczaj urodzajna. Osad, pozostawiany przez wody Wisły w czasie każdej powodzi, przedstawia miałką glinkę, pomieszaną z roztartym piaskiem, która, nasycona szczątkami różnych stworzeń w rzece żyjących, albo do niej (za życia lub po śmierci) się dostających, obchodzi się bez nawozu i daje plon wielokrotny. Z tego powodu bywała ta delta przez porównanie z deltą Nilu, często mianem polskiego Egiptu oznaczana.

Oddaje więc Wisła część swych wód za pośrednictwem Nogatu Świeżemu zalewowi, a część morzu Bałtyckiemu. Uchodzi ona obecnie do zatoki Gdańskiej, przedstawiającej piękne, półkoliste wyżłobienie w południowym brzegu Bałtyku. Od północno-zachodniego brzegu Pomorza wysuwa się wąski, niski, piasczysty, borem sosnowym porosły język Hel (powszechnie Helą nazywany), i zamyka część zatoki Gdańskiej, t. zw. zatokę Pucką. Półwysep ten powstał jako osad, wytwarzający się na granicy przybrzeżnego prądu morskiego i spokojnej wody Gdańskiej zatoki. W ten sam sposób powstała i Mierzeja świeża, odcinająca od morza obszerne jezioro przybrzeżne, t. zw. Świeży zalew, do którego Nogat i Szkar-powa uchodzą. Świeży zalew, którego głębokość zaledwie 3 do 4 m. wynosi, łączy się z Bałtykiem na wschodnim swym końcu, za pomocą wąskiej bramy przy Piławie, strzeżonej przez twierdzę tejże nazwy. Z powodu swego położenia oddawała Piława wielkie usługi sąsiedniemu Królewcowi, a spowodowała zaniedbanie i upadek zbyt odległego i przez Nogat bezustannie zamulanego Elbląga. Pagóry pias-czyste (wydmy) na Świeżej mierzei dochodzą do 50 m. wys.

Pojezierze Pruskie rozpościera się od przełomu Wisły po przełom Niemna, a po stronie południowej obniża się ku nizinom nad Narwią i Wisłą. Możnaby podzielić to pojezierze na trzy działy, mianowicie na zach. Warmijski, na środkowy Mazurski i na wsch. Suwalski. Rzeki tej krainy płyną ku płd. a uchodzą do Wisły i Narwi (z Bobrem czyli Biebrzą), albo płyną ku półn, bądź wprost do zalewu, bądź za pośrednictwem Przegoły (Pregel). Najwyższe wyniosłości Pruskiego pojezierza trzymają się jego południowej strony, gdzie tworzą szereg płaskowzgórzy, biegnący od źródeł Drwęcy po przełom Niemna. Wzniósł się ten szereg najwyżej (nad 300 m. na swym zachodnim końcu, w płaskowzgórzu Ostrowsko-Dą-browskiem, na węzłowisku wodnem, z którego płyną Drwęca i Wkra na południe, Pasłęka (Passarge) i Łyna (Alle) na północ. Na