tpn 1 22487001

ANTONI KEHMAN: OPIS FIZV0ZN0-GEOGK/IF10łINV ZIBM POLSKICH 449

Bzury, Utratą. Od tego czworoboku podnosi się gleba na zachodzie (w Gostyńskiem i Kutnowskiem) ku Kujawom i Wielkopolsce, z bardzo licznemi miejscowościami, wzniesionemi na 120—130 m. i z najwyższym punktem (A na północ od Siedlca) 160 m. W południowej stronie, w kierunku Rawki (dopływ Bzury) i Pilicy, na t. zw. wyższem Mazowszu, podnosi się gleba ku Śląsko-Polskiej wyżynie. Niższe Mazowsze jest krainą błotnistą, obfituje w lasy i może być uważane za za--chodnie przedłużenie Ponarwia. W jego zachodniej połaci, między Bzurą i Utratą, znajdują się jeszcze obecnie resztki t. zw. Kampinow-skiej Puszczy. Wyniosłości zach. i płd. (wyższe Mazowsze) są pokryte osadami lodowcowymi, przeważnie glinami głazowemi, które, oczyszczone z głazów, dają bardzo dobrą glebę. Na stokach pojezierza Wielkopolskiego występują często piaski lodowcowe; gdzie piasek przez wody deszczowe i przez wiatry uniesionym został, tam pozostały na powierzchni ziemi odłamy skał północnych w takiej ilości, iż wytwarzają prawdziwe kamieniska (pola kamieniste), które ziemię dla uprawy zupełnie nieprzydatną czynią. Ale w ostatnich czasach zużyto wiele z tych kamieni przy budowie kolei żelaznych i dróg krajowych, przez co obszary tych kamienisk znacznie się zmniejszyły.

Niziny Wielkopolskie. Jest rzeczą na pierwszy rzut oka uderzająca, że Podlasie i Wielkopolska przedstawiają jednakowy prawie układ wód i ziem. Na Podlasiu zajęły bowiem niziny stronę północną, nad Narwią, i stronę południową nad Bugiem (i górną Prypecią), a są rozdzielone środkowem podlaskiem nabrzmieniem — w Wielkopolsce zaś rozpostarły się niziny raz na północy nad Notecią (i dolną Wartą), drugi raz na południu nad Wartą i Obrą, a są rozdzielone Wielkopolsko-Kujawskiem pojezierzem. Ale i Bug przecina Podlasie w kierunku przekątni, tak samo, jak to czyni Warta w Wielkopolsce. Nizina Notecko-Warciańska przedstawia rozszerzoną dolinę rzeczną i dlatego wspomnimy o niej przy opisie pojezierzy, a tu się zajmiemy tylko niziną południową, Warciańsko - Obrzańską. Poczyna się ona w okolicy Łęczycy zagłębieniem, które odwadnia Bzura, płynąca ku północnemu wschodowi, a uchodząca przy Wyszogrodzie do W isły, i Ner, płynący ku zach., a uchodzący do Warty przy Kole, w poziomie 92 m. Sam dział wodny (najwyższy punkt 120 m.) pomiędzy Bzurą i Nerem, jest zaś tak równy, że nietylko Warta z Bzurą kanałem Łęczyckim połączoną być mogła, ale że w czasie powodzi, woda z Warty z łatwością tędy do Bzury (i Wisły), zaś z Bzury do Warty przepływa. Przedstawia to Bzurzańsko-Warciańskie zagłębienie jeden z głównych szlaków, którymi wody Prawisły podczas epoki lodowej ku zachodowi do morza Niemieckiego dążyły.

Encyklopedya polska. I.