tpn 1 22487401

ANTONI URHMAn: OPIS FIZYORNO-GROGliAFlCZNY ZIKM POLSKICH 455

Przedstawia to pojezierze gromadę płaskowzgórzy, wzniesioną zaledwie do 165 m., a od płd. ku płn. stopniowo się obniżającą. Gleba jego jest urozmaicona, jedynie w sąsiedztwie rzeki gliniasta, po nizinach moczarowata, a po działach wodnych piasczysta — ale wogóie przez wzorowe gospodarstwo poprawiona. Błota, które zajmowały pierwotnie znaczne obszary nad rzekami, zostały odwodnione i po części w wydatne łąki, po części w role zamienione.

Szczególne znamię tej krainy leży w jej jeziorach. Wyróżniają się one od innych swymi nierównymi rozmiarami, robią wogóie wrażenie wąskich a długich strumieni i powstały niezawodnie pod wpływem rzek lodowcowych. Odpowiada temu przypuszczeniu i ich rozmieszczenie, gdyż są one ustawione w szeregi, a właściwie w łańcuchy, połączone wspólną strugą wodną. Do najlepiej rozwiniętych łańcuchów wypada zaliczyć Goplański, do którego należą, oprócz kilku mniejszych, jeziora: Głodowe, Goslawskie, Putnowskie, Miko-rzyńskie, Mielno, Ślezińskie, Gopło i Szarlej. Goplański łańcuch jezior, połączonych łąkowemi dolinami, jest 70 km. długi. Żeby dać o wielkości i postaci tutejszych jezior wyobrażenie, wspomnimy tylko, iż długość Gopła wynosi 28 km., jego największa szerokość 3 4 km., zaś jego powierzchnia obejmuje zaledwie 30 km.⁸. Sześć południowych jezior tego łańcucha oddaje swe wody Warcie, północne zaś spływają do Noteci. Między Ślezińskiem a Mielnem znajduje się wzgórze, przez które łodzie, przeprawiające się z Warty na Wisłę, musiały być siłą ludzką (zapewne przy pomocy okrąglaków) przeciągane i które z tego powodu nazwę »Przewłoki« otrzymało. Ta Przewłoka przekonuje najwymowniej, że poziom tutejszych jezior w czasach historycznych nie o wiele był wyższy od dzisiejszego, że przypuszczenie, jakoby Gopło »jeszcze w czasach historycznych zalewało ogromną przestrzeń, łączyło się z jednej strony bezpośrednio z Wisłą, z drugiej z Notecią, z trzeciej z Wartą (pomiędzy Kołem a Koninem)« nie jest uzasadnione.

Przełom Wisły przez pojezierza. Jej delta. Od Bydgoszczy aż po morze płynie Wisła prostopadle do osi pojezierza Bałtyckiego, przedstawia więc ona tutaj poprzeczny przełom rzeczny. Szerokość jej doliny wynosi na tej przestrzeni przeszło milę (8 km.); jest ta dolina od zachodu i wschodu wyniosłymi, stromymi i malowniczymi bokami zamknięta. Poniżej Gniewu przy Mątwach kończy się przełom Wisły. Wzgórza zamykające aż dotąd jej dolinę, rozchodzą się w obie strony, a Wisła dzieli się na ramiona i wytwarza swą słynną deltę, dzieląc swe wody na dwa ramiona: prawe Nogat, i lewe zwane Leniwką. Nogat dąży ku północnemu wschodowi, a uchodzi do Świeżego zalewu, na zachód od Elbląga. Osad, niesiony