0094

JAK WYCHOWAĆ CEZARA

Utalentowany, wrażliwy młodzieniec musiał dostrzegać, jak żelazny system ojca zdumiewająco niekiedy zawodził. Porządek doprowadzony przez Mikołaja do absurdu coraz częściej stawał się bezładem.

Zaczęło się to już w pierwszym dziesięcioleciu panowania.

W roku 1836, w najmroczniejszym okresie bezlitosnej cenzury, w niewolniczo posłusznym piśmie „Teleskop" pojawił się niebywale zuchwały utwór, który najpierw wywołał szok, a potem burzę w zniewolonym społeczeństwie.

Rozumowi biada!

Napisał go Piotr Czaadajew, osobowość niezwykła - jego nazwisko będzie hasłem wszystkich rosyjskich liberałów. Mottem jego życia mogły stać się gorzkie słowa jego przyjaciela Aleksandra Puszkina: „Diabeł mi nadał, że mając duszę i talent, urodziłem się w Rosji". Poeta napisał o Czaadajewie: „Brutusem byłby w Rzymie, w Atenach Peryklesem, u nas huzarów to oficer". Czaadajew został bohaterem jednej z najznakomitszych sztuk rosyjskiej literatury - komedii Gribojedowa Mądremu biada. Pierwotny tytuł tej sztuki Rozumowi biada to kolejne motto losu Czaadajewa.

Przystojny arystokrata, świetny gwardzista, który odważnie walczył na wojnie z Napoleonem, robił błyskawiczną karierę na dworze Aleksandra I. Był bożyszczem petersburskiej młodzieży, znakomitym dandysem, który zawsze szedł pod prąd. W tym okresie wyższe sfery rosyjskie były frankofilskie - ubierały się, mówiły, a nawet myślały po francusku. Jak słusznie zauważył dyplomata Joseph de Maistre, „geniusz francuski osiodłał Rosję".

Czaadajew siłą rzeczy stał się anglomanem. Nawet w stan spoczynku przeszedł w sposób nader oryginalny. Mając widoki na wspaniałą karierę, kiedy wszyscy spodziewali się, że zostanie adiutantem cesarza, Czaadajew złożył dymisję. Dwudziestoczteroletni rotmistrz gwardii w stanie spoczynku został mistykiem i filozofem!

Na początku panowania Mikołaja Czaadajew często pojawiał się w petersburskich salonach i na balach. Jego wspaniała głowa, profil jak z medalu, zimne szarobłękitne oczy górowały nad tłumem. Aleksandr Hercen pisał:

Stał w milczeniu z gorzkim uśmiechem i zawsze skrzyżowanymi rękami... Te

ręce tworzyły literę „V", i ten gest stanowił pogardliwe veto wobec otaczającego go niewolniczego życia.