Cele wych! bmp

Warunek przyszłości: powszechny pokój

^ Obrona pokoju polega na takim kształtowaniu świa-i.dómości i postawy ludzi, aby mogli oni współdziałać ;w przezwyciężaniu różnych źródeł zagrażających po-i kojowi, a więc źródeł tkwiących w psychice ludzkiej, i w systemach ideologicznych, w rzeczywistości społecznej i politycznej świata, w niesprawiedliwościach ! i krzywdach, w konfliktach mających swe uzasadnienie rzeczowe.

_; Chcąc spojrzeć na obronę pokoju w kategoriach wychowania człowieka, trzeba podkreślić, iż sprawą - najważniejszą jest pokój wewnętrzny. Jest to stwierdzenie,, być może, nieoczekiwane, ale bardzo ważne.

: Ludzie, którzy znają pokój wewnętrzny, nie poddają się impulsom agresji bez względu na ich charakter. Psychologia współczesna wielokrotnie wskazywała na wielorakie źródła agresji indywidualnej i określała różne sposoby terapii zdolnej do opanowania i przezwyciężenia tej postawy.

... Trzeba kierować jednostkę ku istotom do niej podobnym i ku wartościom; nie zaś ku odnoszeniu sukcesów i dominacji. Strategia jednostkowego życia może być podejmowana w różny, sposób. Może reali-, zować się według zasady określonej przez J. Galtun-ga.Jako wertykalna, to znaczy skierowana ku górze i wskazująca kolejne szczeble sukcesu, osiąganego po to, by mieć coraz więcej znaczenia i pieniędzy i coraz więcej władzy nad innymi ludźmi. Tego rodzaju orientacja jest groźna dla stosunków międzyludzkich, ponieważ czyni z innych ludzi bądź naszych ^sprzymierzeńców, bądź wrogów i wyklucza możliwość istnienia stosunków bezinteresownych, takich jak bezinteresowna miłość, bezinteresowna przyjaźń czy pozbawiona wyrachowania wspólnota.

284

| Ten typ orientacji życia w kierunku sukcesów | i dominacji zaważył w sposób szczególny na całej | współczesnej cywilizacji, co zapowiadał już Bacon w I swojej filozofii. Odczuwamy dziś kryzys postawy do-Ś minacyjnej człowieka w stosunku do przyrody. Dostrzegamy, że ten stosunek nie musi koniecznie wyrażać się w walce i dominacji, lecz może także zakładać współistnienie i współdziałanie. Szeroki program ochrony środowiska ma znaczenie wcale nie tylko techniczne czy ekonomiczne; jest wielkim programem nowej filozofii, określającej miejsce człowieka w bycie, może nawet nowej metafizyki, która w inny sposób analizuje i wyznacza miejsce człowieka w przyrodzie. Sądzimy, że postawa dominacyjna jest niepodzielna i zmuszeni jesteśmy ograniczyć wszystkie zakresy jej oddziaływania, a więc zarówno w dziedzinie dominacji człowieka nad człowiekiem, jak i dominacji człowieka nad naturą.

Tak określone zadanie wyznacza obronę strategii działania bez gwałtu. Chodzi więc o walkę bez brutalności i nienawiści. Jakkolwiek często uznawana za utopijną,—strategia taka bywa przecież stosowana w sposób realny. Wiąże się z wielkim nazwiskiem Gandhiego, który właśnie głosił walkę o wolność Indii, walkę o powszechny dobrobyt jako „walkę bez wałki". W naszych czasach wartość takiej metody jest znacznie mniejsza.

W naszym świecie, tak okrutnym, wydaje się rzeczą nierealną strategia działania bez gwałtu, której przykłady można by mnożyć. A jednak trzeba powiedzieć, że stoimy przed alternatywą: albo eskalacja gwałtu,, przemocy różnego rodzaju, albo próba rozwiązywania konfliktów rodzących te akty przemocy w inny sposób. Myślę, że strategia działania bez gwałtu jest niezmiernie trudna, rzadko mobilizująca

285