Cele wych bmp

sztuka! ludów Afryki, Azji i Polinezji odegrała w rozwoju % nowoczesnej sztuki europejskiej, rola. ta nie wykraczała poza środowiska artystów,

.• W życiu społecznym stosunki układały się inaczej. Kultura*, europejska wykazywała wielką.,,silę.ek.spg.n-, sji skierowanej na cały, świat. Ekspansja tą dokonywała się na dwóch drogach: drodze misjonarskiej, propagującej chrześcijaństwo, i na drodze nąukowo-stechnicznej, rozszerzającej w świecie nowoczesną cywilizację przemysłową.

•• Na obu drogach oeiągano wyniki kontrowersyjne, Jomo jKenyatta wypowiedział kiedyś o pierwszej z tych dróg taką gorzką refleksję:

4) (i i

^G4y_blały człowiek pojawił się w Afryce, miał on w ręku Biblię, mv ..zaś._panowaliśmy ~na~d nasza 'ziemia: A feraz? ^- j\fy mamy Biblię, a on zawładnę! naszą ziemią"r-~—-------—

/ -i-Była to surowa krytyka działalności misjonarskiej, która pozyskiwała wyznawców religii chrześcijańskiej, ale nie gwarantowała możliwości życia i rozwoju tubylców w ich własnych krajach: stawały się __ onęJteTęnem kolonialnej eksploatacji.

■ Na drodze drugiej powstawały trudności innego rodzaju. Wprawdzie przyswojenie przez narody Afryki if*Azji europejsko-amerykańskiej nauki i techniki pozwalało w niektórych przypadkach — jak np. w Japonii r— stworzyć potężne organizmy gospodarcze, alą mie .było to wcale zjawiskiem powszechnym. Po wtóre, ta naukowo-techniczna ekspansja prowadziła za sobą propagandę stylu życia charakterystycznego dla rozwiniętych społeczeństw Emopy i Ameryki Północnej,-stylu, który pozostawał w ostrej sprzeczności lokalnymi tradycjami i obyczajami. Japonii udało się w pewnej mierze zachować odrębność własnej kultury mimo przyjęcia europejsko-amerykańskiej nau-

| kj.i techniki-. Na tej drodze znajdują się także i In-I die. Ale w Afryce nip jest to już łatwe. Przyjęcie za-i chodniej nauki i techniki zagraża ciągłości kulturalnej | narodów i plemion, .stwarza w tych społeczeństwach ostre konflikty wewnętrzne między ogółem ludności a_; wąską grupą uprzywilejowanych i „wyobcowanych" przez europeizację czy amerykanizację. W tej sytuacji rodzi się protest dwojaki. Jedni bronią tradycyjnej kultury rodzimej i odnajdują w niej wartościj o których sądzą, iż mogą być cenne dla całego świata. Inni, krytykując ten tradycyjno-emocjonalny program obrony kultury własnej i jej misjonarskiego znaczenia, przeciwstawiają się europeizacji i amerykanizacji z pozycji marksizmu, który pozwala rozróżnić w tych wpływach-to, co trwałe i ważne dla wszystkich — nowoczesną naukę i technikę — i to, co jest wyrazem klasowego ustroju społecznego i modelem życia klas panujących.

■ Doświadczenia te wskazują, iż zadanie, konstruowania nowego ładu kulturalnego- w świecie jest zadaniem bardzo skomplikowanym. Analizując je należy odróżnić w nim kilka różnych stref działania.

Po pierwsze chodzi o rolę nauki i techniki w święcie., Nic nie zdoła powstrzymać procesu upowszechniania nauki i techniki or-az stałego rozszerzania się kręgu 'współtwórców tego rozwoju w różnych krajach świata. Nie ulega wątpliwości, iż nauka, i technika są wspólnym językiem nowoczesnej cywilizacji światowej, stanowiąc zasadniczy czynnik jej integracji wokół tych samych problemów poznania i działania. Postępy nauki i techniki, różnie intensywne W różnych krajach, stają, się dobrem powszechnym coraz lepiej rozumianym.

Jednak rozwój nauki i techniki nie dokonywa się w izolacji od konkretnych warunków społecznych

293