klstidwa124

240 L. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

182. Jak brzmiały dawne rodzime pogańskie dłuższ’e modlitwy, odmawiane przez kapłanów słowiańskich podczas dorocznych świąt w obliczu najwyższych bóstw, tego dokładnie nie wiemy. Pewne pojęcie o nich mogłyby nam może dać teksty ludowe bułgarskie, gdyby zostały zapisane; ale takich tekstów dotychczas nie znam; w Bułgarji, jak i wszędzie, zbierano bezlik pieśni, pogardzano natomiast wieśniaczą modlitwą, choć, ściśle mówiąc, dla badacza kultury dobrze zapisany tekst dłuższej, prawdziwie ludowej modlitwy idzie na wagę co najmniej setki piosenek, — jeśli te rzeczy wogóle w ten sposób mierzyć można. — Nie znajdując oparcia w materjałach etnograficznych słowiańskich, musimy go szukać gdzie indziej. Jakoż bardzo wartościowych orientujących wskazówek dostarczają nam modlitwy najbliższych pogańskich sąsiadów Słowian, mianowicie tubylców z dorzecza środkowej Wołgi. Są to modlitwy błagalne; proszą o powodzenie w życiu doczesnem: o spór t. j. rozmnożenie wszelkiego dobytku, o liczne potomstwo,, poza tern — o spokój (zgodne życie), ochronę przed wszelkiego rodzaju złem i t. p. Modlitwy owe bywają z reguły improwizowane, choć improwizacja opiera się o pewien schemat, ustalony przez tradycję i stanowiący niejako podatny szkielet tekstu. Także niektóre zwroty, epitety, formułki, rozpoczynające i zwłaszcza zamykające modlitwę są mniej lub więcej ustalone. Jako typowy, piękny przykład podaję tu w odnośniku tekst, wzięty z materjału czere-miskiego

• „Oto wielkiemu bogu ofiarujemy nienapoczęty ehleb. Nalewamy pełen czerpak piwa, zapalamy srebrną wielką świecę wielkiemu bogu. Dając pełne ofiary, prosimy wielkiego dobrego boga o zdrowie, rozmnożenie rodziny, rozmnożenie bydła, przybytek chleba, prosimy o zgodę w rodzinie i zdrowie. Aby wysłuchał nasze modlitwy i przybytek, o który prosimy, dał nam bóg.

Dając te oto pełne ofiary, puszczamy bydło na wolność w pole. Dobry wielki boże, daj bydłu zdrowie i pokój. Boże wielki i dobry! uczyń pokarm i napój po-żywnemi dla bydła. Kiedy wypuszczamy bydło na swobodę, ochroń je, wielki boże, od szkodliwych wiatrów, od głębokich urwisk, od głębokich grzęsawisk, od złego oka i języka, od czarującego wiedźmarza, od wszystkich zakłócających spokój, od wilków, niedźwiedzi i wszelkich zwierząt drapieżnych. Boże wielki i dobry! uczyń płodnem bydło jałowe, wychudłe uczyń tłustem, pastwiska ich uczyń obfitemi, rozmnóż wszelkie bydło. Boże wielki dobry! wszelkiem bydłem uciesz nas.

Kiedy po nadejściu pory robót wiosennych, wychodząc na pola pracować, zaorzemy i zasiejemy po ziarnku, boże wielki, uczyń ich korzenie szerokiemi, źdźbła — mocnemi, a wierzchołki ich zrób pełnerni jak srebrne guzy. Boże wielki! daj zasianemu zbożu ciepłe deszcze, daj nocne zacisze, ochroń od chłodu i zimnych gradów, ochroń od silnych wichur i od skwarów, wielki boże.

Wielki i dobry boże! Kiedy za twoją przyczyną to wyrośnie, a my, naradziwszy się w rodzinie, przyjdziemy na pole i, wziąwszy sierp, poczniemy żąć, daj spór w garściach i w snopach daj spór, i w kopach daj spór, i w stertach daj spór. A gdy snopy ze sterty składać będziemy na wóz, boże wielki i dobry, i wtedy daj spór. Dobry i wielki boże, kiedy na polu na wszystkich skrajach stawiać będziemy brogi, daj spór; dobry wielki boże, i w brogach na gumnie daj spór; gdy brogi

Zupełnie podobne do wschodnio-fińskich są modlitwy górali kaukaskich; i to właśnie m. i. przemawia za powszechnością oraz dawnością ich typu oraz pozwala sądzić, że także modły dawnych Słowian były zbliżone do omówionych. Jak objaśnili M. N. Dinnikowi Osctyńcy, nie posiadają oni ustalonych tekstów pogańskich modlitw, odmawianych podczas składania ofiar, lecz improwizują je, pro-

rozbicrać będziemy i rozścielać na bojowisku, pod cepami i podczas wiania daj spór. Boże wielki i dobry, i przy czyszczeniu ziarna daj spór: daj zagarnąć przybytku w ziarnie jak piasków rzeki Wołgi.

Boże wielki i dobry! w naczyniach wszelkich daj spór chleba. Kiedy ten chleb wypieczemy, gdy tych, co głodni przyjdą, nakarmiwszy, wypuścimy, tych, co prosić będą. obdarzywszy, wypuścimy,... z krewnymi i siedemdziesięciu siedmiu przyjaciółmi jeść i pić (zasiądziemy), daj niewyczerpany przybytek chleba.

Boże wielki i dobry! prosimy ciebie o spór dla pszczół. Uczyń skrzydła pszczół mocnemi■ Boże wielki i dobry, spraw, aby pszczoły, latające na poranne rosy, płód dobry napotykały... Boże wielki i dobry! kiedy wychodzimy w pole, są tam u ciebie głuszce, są tam u ciebie jarząbki, są tam u ciebie różnego rodzaju ptaki; zrób, aby się z nami spotykały; boże wielki i dobry, obfitością ptaków uciesz nas. Boże wielki i dobry! kiedy, opasawszy się łukiem i strzałami, wejdziemy w las, są tam u ciebie lisy, są tam pstre rysie, są tam u ciebie wiewiórki... są tam u ciebie wszelkich różnych-różnych rodzajów zwierzęta; boże wielki i dobry, zrób, aby te wszystkie rozmaite zwierzęta spotykały się z nami; obfitością wszystkich rodzajów zwierząt uciesz nas... Boże wielki i dobry! spuść mgłę twoją niebieską, a ziemską mgłę podnieś do nieba. Boże wielki i dobry, zbożu, posianemu pośrodku dwóch mgieł, daj spór; ześlij cichy powiew', daruj pokój; wc wszelkich trzech rodzajach bydła daj przybytek, uczyń je płodnemi, daj bydłu pokój i zdrowie; daj obfite potomstwo rodzinie: rodzinie daj pokój i zdrowie; ochroń od ognia i wody. Boże wielki i dobry! jak teraz oto słońce świeci, jak miesiąc wschodzi, jak morze, napełniwszy się, pełne stoi, — podobnie pomnożeniem rodziny, przybytkiem bydła, przybytkiem srebra-majątku, wszelkim przybytkiem, boże wielki i dobry, uciesz nas. Pozw'ól nam żyć, śpiewając jak jaskółka, życie ciągnąc jak jedwab, igrając jak gaj, radując się jak góry.

Młodzi jesteśmy... Być może, to, co należało powiedzieć naprzód, powiedzieliśmy później, a to, co trzeba było powiedzieć później, powiedzieliśmy naprzód; daj rozum, grzeczność, zdrowie, pokój. Pozwól żyć dobrze, utrzymuj nas w^r szczęściu, życie nam uczyń długowiecznein. Boże, zlituj się, daj nam żyć dobrze". {Słowa,-. Młodzi jesteśmy i t. d. są tradycyjną formułką, odmawianą przez ofiarników bez względu na ich wiek. Cała powyższa modlitwa — jak to wynika z jej charakteru — była niewątpliwie wygłaszana podczas wielkich uroczystości dorocznych. — K. M.). I. N. Smirnov „Ćeremisy", r. 1889, str. 188 i n. (= Kuznecov „Religioznyje obrjady Ćeremis" r. 1887, str. Pi i n.). Tekst powyższy jest z małemi nieistotnemi wyjątkami identyczny z tym, jaki w języku ezeremiskim otrzymał V. Porkka, studju-jący u Czeremisów' ich język w łatach 1885/6, od G. Jakovleva ze wsi Unża w powiecie carewo-kokszajskim b. gub. kazańskiej (ob. „Tscheremissische Texte“, JSFou, t. 18, r. 1895, str. 15—18 i 76 — 80). Prawdopodobnie Jakovlev był pierwszem źródłem z jednej strony dla Porkki a z drugiej dla badaczy rosyjskich.

Dalszych przykładów poczęści bardzo podobnych modlitw pogańskich Czeremisów, Wotjaków i Mordwinów patrz u A. Genetza („Ost-tscheremissisehe Spraeh-studien ‘, I = JSFou, t. 7, r. 1889, str. 148—157), V. Porkki (1. c., str. 80—84), Y. Wieh-manna („Wotjakische Sprachproben", JSFou, t. 11, r. 1898, str. 121—168), J. Va-siijeva i(„Ubersicht iiber die heidn. Gebrauche etc. der Wotjaken", MSFou, t. 18, r. 1902, str. 186—139), H. Paasonena (Proben der mordwinischen Volksliteratur", JSFou, t. 12, r. 1894, str. 17—24) i t. d.