klszesz259

1116 K. MOSZYŃSKI: KCLTCRA IDÓW;

„Gamy", poprzedzające w Eurazji zjawienie się auheinitonicznej pentatoniki, przechowały się zresztą niemal na pewno do dziś dnia m. i. na północy Eurazji. Jakie to są skale, tego jeszcze dokładnie nie wiemy z powodu zbyt szczupłego materiału melograficznego; że jednak diatonika nie była im obca, dowodzić ma jakoby wedle V. Sta-śenki-Kuftina fakt, iż „elementy diatoniczne¹ spotykamy u takich ludów jak Koriacy, którzy nie posiadają jeszcze żadnych melodycznych instrumentów muzycznych i stanowią najbardziej izolowaną prastarą etniczną grupę północno-wschodniej Azji"².

W świetle wszystkiego, o czym była mowa w paragrafach poprzednich, dzisiejsza melodyka Słowian mogłaby być — w głównym swym zrębie — rezultatem nawarstwiania się i krzyżowania: 1) prastarych melodii opartych na „gamach" poprzedzających wielką ekspansję an-hemitonieznej pentatoniki w Eurazji (między tymi melodiami mogły być i diatoniczne), 2) melodii opartych na anhemitonicznej pentato-nice, ekspandującej niegdyś do Słowian od Południa i Zachodu, a w czasach późniejszych z wtórnych ognisk nad środkową Wołgą i środkowym oraz dolnym Dunajem, wreszcie 3) melodii opartych na nowszych gamach diatonicznych (i chromatycznych).

765. Zanim zapoznamy się z tylko co-napomkniętymi nowszymi gamami, należy wprzód podkreślić, że całkiem nie poruszoną zostanie kwestia ewentualnego związku czy identyczności niektórych nieznanych nam bliżej prawie zupełnie „garn", jakie istniały przed wielką ekspansją anhemitonicznej pentatoniki (ob. wyżej), z diato-nicznymi tri- i tetrachordami, które to ostatnie, posługując się nomenklaturą starogrecką, należałoby nazwać doryckimi, frygijskimi i lidyjskimi. Ograniczę się do stwierdzenia, że np. A. Finagin zalicza tetrachordy dorycki, frygijski i lidyjski do samodzielnych gam, przejawiających się „tylko w ludowej, a w szczególności ruskiej twórczości

⁵ Diatoniczne półtony.

² „Etnografia" t. 5, r. 1930, nr 3 s. 93. Tamże— przykłady, na podstawi© których Kuftin mówi: „Napotykane diatoniczne półtony każą zaliczyć pieśń koriacką do diatoniki" (porówn. tu m. i. przewagę diatoniki nad pentatoniką na drugim krańcu północnej Azji u Ugrów: MSFou t. 73, r. 1937, s. LII). Ze względu na to, że czasopismo „Etnografia" jest u nas dość trudne do zdobycia, podaję tu starannie odpisane z artykułu Kuftina skale wszystkich 3 opublikowanych przezeń pieśni koriac-kich (nry 1—3), dołączając do nich (również za Kuftinem) skale 5 pieśni tunguskich (nry 4—8) i jednego takiegoż recytatywu (nr 9):

pieśniarskiej". Te same tetrachordy diatoniczne: dorycki {h“cde względnie e~fga), lidyjski (gak^c względnie cde~ f) i frygijski (ah^cd wzgl. de^fg) spotykamy także u sąsiadujących z Wielkorusami ludów fińskich (np. u Zyrian, u których przy tym najczęściej występuje tetrachord lidyjski), a z drugiej strony u Małorusinów w pieśniach obrzędowych i innych, jak tego po części dowodzi choćby następujący przykład melodii dożynkowej, zbudowanej na tetrachordzie doryckim (e“fga):

^{Nr 24}

i*    Oj ho—lu — je po—stat—ny—ća ho—lu — je i    zhu-by—ła

far— tu — sy-flu, ne cn—je

Również i w Polsce słyszymy melodie zbudowane na wyliczonych tetrachordach. K. Windakiewiczowa pisze w r. 1933 o jednym z nich, mianowicie o lidyjskim, że „jest podstawą wielu pieśni ludowych u nas i tworzy grupę bardzo rozwiniętą pod względem wariantów tak melodii jak i tekstów. Grupa ta obejmuje cały obrzęd weselny, co świadczy o głębokim zakorzenieniu się systemu na polskim terenie etnograficznym". — Podobnie u Słowian południowych nieraz napotkać można pieśni oparte o tetrachordy dorycki, frygijski i lidyjski; zdarzają się też pieśni utworzone na podstawie tetra-chordu lidyjskiego zmodyfikowanego np. gaheis². O tej ostatniej skali, względnie o skali fgah, pisze A. Bukoreśtlijev, który śród 460 melodii, zebranych w środkowych Rodopach, znalazł o zbudowanych właśnie na niej, że należą do niej „wyłącznie najstarsze ludowe pieśń; (obrzędowe)". Za Bukoreśtlijevem i za V. Stoinem podaję tu dwie melodie weselne z Rodopów; pierwsza z nich jest zbudowana na te trachordzie lidyjskim zwykłym, druga na zmodyfikowanym (gah cis)'¹

¹ Materijały do ukrainśkoj etnologii t. 16, r. 1916, s. «0 nr 49.

* Ewentualnie może to być fragment gamy pięciotonowej lub jeszcze ol •szerniejszej.

³ SbNU t. 39> r. 1934, V. Stoin, s. 80 nr 165 wieś Rakitovo (Peśterskot.