Habermas21

138 Rozdział III

chcą prawowicie regulować swoje współżycie środkami prawa pozytywnego. 'W międzyczasie zostało objaśnione znaczenie wyrażeń „prawo pozytywne” i „regulowanie prawowite”. Posługując się pojęciem formy prawnej, która w podany sposób stabilizuje społeczne oczekiwania co do zachowań, i zasadą dyskursu, w której świetle może zostać sprawdzona prawowitość norm działania, dysponujemy środkami, które wystarczają, by in abstracto wprowadzić owe kategorie praw, które wytwarzają sam kod prawny, ustalając status osób będących podmiotami prawa:

(1)    prawa podstawowe, które wynikają z politycznie autonomicznego ukształtowania prawa do możliwie największego zakresu równych podmiotowych wolności działania.

Te prawa wymagają jako koniecznych korelatów:

(2)    podstawowych praw, które wynikają z politycznie autonomicznego ukształtowania statusu członka w dobrowolnym zrzeszeniu [osób jako] podmiotów wspólnego prawa;

(3)    podstawowych praw, które wynikają bezpośrednio z zaskarżalności praw i z politycznie autonomicznego ukształtowania indywidualnej ochrony prawnej.

Te trzy kategorie praw wynikają już z zastosowania zasady dyskursu do medium prawa jako takiego, tzn. do warunków prawnej formy uspołecznienia horyzontalnego w ogóle. Nie należ}' ich jeszcze rozumieć w sensie liberalnych praw obronnych, jako że regulują tylko stosunki wzajemne swobodnie zrzeszonych obywateli przed wszelką obiektywno-prawną organizacją władzy państwowej, przed której nadużyciami obywatele musieliby się chronić. I jest wręcz tak. że te podstawowe prawa o tyle zabezpieczają tylko prywatna^ autonomię podmiotów prawa, o ile te naprzód uznają się wzajemnie w swej roli adresatów prawa i przez to przyznają sobie status, na podstawie którego mogą domagać się praw i wobec siebie nawzajem czynić je obowiązującymi. Dopiero w następnym kroku podmioty prawa przyjmują też role autorów swego porządku prawnego, mianowicie poprzez:

(4)    podstawowe prawa do równego pod względem szans udziału w procesach kształtowania opinii i woli, w których obywatele realizują swą autonomię polityczną i poprzez które ustanawiają prawowite prawo.

Ta kategoria praw refleksyjnie znajduje zastosowanie do prawa konstytucyjnego w zakresie interpretacji i dalszego politycznego kształtowania praw podstawowych wymienionych w punktach (1)—(4). Prawa polityczne ugruntowują mianowicie status wolnych i równych obywateli państwa (iStaatsbiirger), który ma charakter samozwrotny o tyle, że umożliwia obywatelom (den Biirgerń) zmienianie swego materialnego położenia prawnego, czego celem jest interpretacja i kształtowanie autonomii prywatne; i publicznej. Ze względu na ten cel wymienione dotąd prawa implikują wreszcie:

(5) podstawowe prawa zapewniające w wymiarze socjalnym, technicznym i ekologicznym warunki życia w tej mierze, w jakiej jest tc v; aanych stosunkach niezbędne dla równego co do szans korzystania z praw obywatelskich wymienionych w punktach (l)-(4).

Poniżej ograniczam się do kilku komentarzy do czterech absolutnie ugruntowanych praw gwarantujących woiność i uczestnictwo, jako że ac wprowadzonych na końcu, tylko względnie ugruntowanych praw gwarantujących współudział [w dystrybucji dóbr] (Teilhaberechie wracam w ostatnim rozdziale. Zaproponowane rozumienie praw Doastawowycr. w kategoriach teorii dyskursowej ma objaśnić wewnętrzna związei: miedzy prawami człowieka i suwerennością iuau i rozwiązać paraaoKi powstania prawowitości z legalności.

ad (1) Normy działania, które występują w formie prawnej, uprawniają aktorów do korzystania z podmiotowych wolności działania. Na nytanie. które z tych unormowań sąprawowite, nie da się odpowiedzieć, uwzględniając jedynie formę praw podmiotowych. Dopiero dzięki zastosowaniu zasaay dyskursu okazuje się, że każdemu przysługujeprawo do możliwie naiwiekszest zaicresu równych podmiotowych wolności działania. Prawowite se ryk: te uregulowania, które czynią zadość owemu warunkowi możliwość pogodzenia praw' każdego z takimi samymi prawami wszystkich. Lantowsm. zasada prawa pokrywa się z tym powszechnym prawem do równych womosc: mówi ona przecież tylko tyle. że kod prawny winien być ułożony v posiać prawowicie rozdzielonych nrav poómiotowycn. które gwaranta u ocmrorr prywatnej autonomii podmiotow prawa. Oczywiście wraz z tym. tykc prawami kod prawny nie jest jeszcze w pełni zinstytucjonalizowany Musi on mianowicie znaleźć zastosowanie w obrębie określonej wspólnoty prawne^, i ustalić prawa, które jeden wobec drugiego może zaskarżyć.