Atlas muzyki8

XIX w. / pojmowanie muzyki 437

* vVMwapówiadająromantycznyeks-' * \ern#rt*pt*r<n eines kunstUebentfen \\VkeNR0DERA (1797) jest

^AilS nr/vkladem romantyzmu w Htora-''/i lksi opimułdu o urokach świnią sztuki. ił*j chwalę dawnych mistrzów.mówi o tym. 5 -n» i umysł artysty przepełnia rcl. zarli-X® po nu p^rwszy w odniesieniu do wszyst-iKjis/nifc. nawet do żyda. obowiązują te same

^J. NaJcz> uczynić świat romantycznym. Wtedy nu pownkodnajdziemy pierwotny sens. Nadu-gr nyzszy sens temu. co powszechne, tajemni-uułdtanu, co zwyczajne, godność nieznanego tonu, co znane. Wosk nieskończoności temu. co skończone - czynię te rzeczy roman-(Kaymf* (NOVALIS, 1798).

W>nr uczucie, nie rozum, ogarnia nicskończo-mc. porwała przeczuć wszechobecna trunscen* iTKje Romantycy poszukiwali najgłębszej isto-iv ruutlębuego rytmu bytu:

-Gdy pieśń śpi we wszystkich rzeczach, / które maną wciąż i wciąż / i gdy świat poczyna spraać. / tylko wtedy odnajdziesz zaklęcie” BCHENDORFF. Wunschełrutc, 1835). „Powód wszystkich dźwięków rozbrzmiewa / * harwnym świata śnie / ton jeden, cicho dobyty / dla tego. kto duszą słucha” (FR. SCHLEGEU mono Fantazji C-dur LISZTA). " antycaiej harmonii sfer pojawi! się nowy typ uduchowienia za sprawą bezpośredniego odczu-®^rzm,cmsl wszechświata i natury (żob. v 439). Muzyka iest czystym pragłosem stworze-na. najdoskonalsza zaś jest muzyka instrumen-ams. wyzwolona od wszelkich treściowych do-datków, jak tekst muzyki wokalnej czy idee pro-csmowe (muzyka absolutna).

E T. A. HOFFMANN jako pierwszy mówi o ramce romantycznej (komentując V Sytnfo-^fBEETHOVENA):

-Gdy mówimy o muzyce jako sztuce autonomicznej. winniśmy mieć na myśli jedynie mu-tykę instrumentalną, która, rezygnując z jakiejkolwiek pomocy, jakiejkolwiek domieszki innych sztuk, w sposób czysty wyraża swoistą, w niej tylko rozpoznawalną istotę sztuki. Jest ona najbardziej romantyczną ze wszystkich sztuk    Muzyka otwiera przed człowiekiem

nieznane królestwo; świat [.-J. w którym porzuca on wszelkie uczucia możliwe do określeniu a pomocą pojęć, aby oddać się (emu. co nic-wyra/alnc" (AmZ, 4 VII1810).

Owo aktualne w całym romantyzmie ujęcie muzyki jest odbiciem niem. idealizmu. Zdaniem HEGLA sztuka odwraca się od centrum żyda. unwia duje jednak wyraz wszystkiemu, co ludzkie i Estetyku. 1820-1835).    .

Dzięki temu artysta z samego siebie otrzymuje swe treści i jest rzeczywiście człowieczym duchem, który sam siebie określa. wmmiMi doje wyraz nieskończoności swych STsytuJi. 1 nie Jest mu Juz obce nic. co lyćmożc w sercu człowieku

Od czasów SCHOPENHAUERA wszystkie sztuki przedstawiają rzeczy jako ucieleśnienia działającej w nich odwiecznej woli, a muzyka -bez konkretnej materii - wyraża samą istotę owej woli. Pesymizm SCHOPENHAUERA, zakładającego. że wola w swym wiecznym ruchu jest niespokojna i cierpiąca, przeciwstawia się uduchowionemu. kojącemu i zbawiennemu doświadczaniu muzyki (WAGNER).

Sztuka i muzyka w zeświecczonym XIX w. przejmują wiele funkcji reUgii z niejako kapłańskim poczuciem posłannictwa i tendencjami sakralnymi. Skarga BRUCKNERA po śmierci WAGNERA rozbrzmiewa w dźwiękach 4 dostojnych tub wagnerowskich, z rozlewną, chorałową melodyką, z użyciem romantycznej, asymetrycznej dyspozycji węzłowych punktów formy, w moll ze zmianą barwy na dur, z obiecującym cytatem z hymnu Te Deum „non confundar in aetemum”, z unisonową kulminacją, juk w chorale gregoriańskim (takt 6): całość jest przeniknięta najgłębszą wiarą (rys. B).

Estetyka wyrazu i muzyka absolutna Romantyczność i poctyczność wypełniają muzykę treściami pozamuzycznymi, takimi jak określone uczucie, idea lub program, które nadają muzyce wyraz (estetyka wyrazu), zwL od czasów BERUOZA, LISZTA i WAGNERA. Pb przeciwnej stronie stanęli ok. połowy stulecia zwolennicy muzyki absolutnej, jak BRAHMS czy krytyk muz. HANSLICK (estetykaformalna). Również według Hansłicka muzyka wyraża uczucia, lecz nieokreślone:

„TYeścią muzyki są formy dźwiękowe w ruchu”. „Komponowanie jest pracą ducha w materiale duchowej natury". „Pierwotnym elementem muzyki jest piękne brzmienie, jej istotą - rytm" (1854).

0    jakości dzieła muz. współdecydują jego forma

1    treść, potrzeba ęksprcąjl ijęj konkretyzacja Oprócz bogatej w znaczenia, poetyckiej muzyki rozbrzmiewa też muzyka (zwL włoska) kunsztowna i pełna życia, pozbawiona ciągłych odwołań do ukrytych znaczeń: uczucie wyrażają najgłośniejsze brzmieniu.

Stąd rozwój wielkiej sztuki bclcanto. która jednak w XIX w. słabnie i ustępuje stylowi dramatycznej ekspresji. Już ROSSINI zapisywał wszystkie figury (rys C).

Subiektywizm i kult geniuszu, technika i środki kompozytorskie pod koniec stulecia osiągają skrajność. Przełom jest nieunikniony Zarazem jednak ogromna część muzyki podupada za spra-wą dziewiętnastowiecznej tendencji do trywiali-zaeji (muzyka salonowa, rozrywkowa).

Salonowa kompozycja StoJhr^a <ktr*ic% TEKLI BĄDARZEWSKIEJ osiągnęła milionowe nakłady. Zamiast wartośdown metoda rozbrzmiewają łamane akordy z kadencjami, zdwojcniami oktawowymi i pedałem, upoao-wane na „romantyzm phażwtj kanapy" -sentymentalizm zamiast siły uczucia; przykład muzycznego kśczufrys. Aj