Atlas muzyki4

XIX w. / Schubert 469

mrtA * Moraw i jego żony EUSABETH !fn7ccŚąsk«(«ni " 18!2V. \vvzcsny kontakt . nasU « domu rodzinnym, lekcje u chórrai-iaa, H0L2ERA (śpiew, fort. organy, skrz.):

»J\v mieszka w konwikcie, jako śpiewak .cdeukig kapek dworskjm (tooran) uczy się totpairty dworskiego RuZlCKI (organy, fort.)

,,,-u dworskiego luipchnisuw SAL1ERIEGO l«ńi nftmi kontrapunkt); po mutacji przez 3 la u pracuje w Ucchtcnthal jako początkujący na-l ttndd. późnie) usamodzielnia się, aby bez prze-gkcd komponować. Mieszka u przyjaciela H F. lONSCnOBERA. Opuszcza Wiedeń tylko la-ten w 1818 i w 1824, aby pracować jako nauczy-ad brepnnu rodziny' ESTERHAZYCH w ich pMfldkna w Zacłiz na Węgrzech. Odrzuca posa-JC <xpmsy przy kościele dworskim, ubiega się sjiutwwisko kapelmistrza tamże oraz w Kamncr-;w*Tbeatęr. w obu miejscach bez powodzenia. Schubert komponował nie dla anonimowych shi-,iU3y. kadik swych przyjaciół: regularnie spo-ijU «ę z nimi wieczorami na sckubeniadach, patom których oddawano się lekturze, muzyko-■onfai. przygotowywaniu żywych obrazów, tańcom, pidu wina oraz wycieczkom. Do tego gio-mukaełi malarze MORITZ VON SCHWJND .LKUPELWlESER^pocta FRANZGRILL-P\RZER. bracia HUTTENBRENNER, L. SONNLETTHNER. F. LACHNER. IMAYR-HOFER. E. VON BAUERNFELD i in.

Schubert miał mały dostęp do fortepianu. Komponował szybko i w pamięci. Mimo iż żył zaledwie 31 lal, pozostawił ogromną spuściznę, obej-■Wjącą wszystkie gatunki (nie tylko pieśni), większości dzieł nic wydano drukiem za jego ryoa. Dopiero pokolenie SCHUMANNA odkryło Schuberta i przyjęło za swój ideał.

Wczesny okres życia Schuberta, do ok. 1818. spawał pod znakiem muzykowania w konwtk-oc»dami rodzinnym. Stylistycznie twórczość tego okresu pozostawała pod wpływem klasyków •takuśkich (HAYDN. MOZART. BEETHO-VEN| Jedynie w pieśniach Schubert b. szybko odnahd własny* ton <s, 465). ft> okresie przejśdo-5*. do ok. 1822 (dzieła sceniczne), następuje okres dojrzały, pełen gorączkowego tworzenia; powstała wtedy lip. Niedokończona” (s. 490). Muzykę te przepełnili romantyczny ton tragizmu. miłości i najgłębszego uduchowieniu. Schubertowi lirykowi wydaje się jakby śnił na jn-ate, pozadoczesnie. nastrojowo, głęboko i romantycznie Jego uwaga, iż często czuje się. jakby nic był z tego świata, oznacza - podobnie jak espace intagmatre CHOPINA-zmienny stosunek dore-■łoości (a więc do tego. co może zawierać s»ę w <Ia-

nym środowisku oraz jak jest topostrzegane)._

Motyw z pieśni Sobowtór odwcro^Uiowo psychiczne pęknięcie romantyków. Mclottyka nu porwana^bska mowie. O mi^ralnosade-Sduie ortmutowy bas <14 powtórzeń), który

I 2^ pStonami i kwartą zmniejszoną w spo

* otf SCHUBERT, ar. 311 J^wUechuni-Wiedniem* on 19X1 1828 w Wiedniu;

FHANZ^SCHUj

sób barokowy obrazuje krzyż, cierpienie i ból (znh Agnus z Mszy Es-dur. również BACH. Fuga cis-moll). W punkcie kulminacyjnym duchowe napięcie koncentruje się w postaci jednego akordu (zmniejszona dominanta Fis-dur, takty 32. 41; podobnie, lecz z modulacją w takcie 51). Nastrój i treść wiersza stają się pierwszoplanowe wobec brzmienia i rytmu: jest to kompozycja bardzo nowoczesna (rys. A). Wyobraźnia Schuberta pracuje muzycznie, wiedziona intuicyjnym odczuwaniem rzeczywistości W tym sensie jest on twórcą muzyki absolutnej, któremu poezja pieśniowych tekstów duży tylko jako klucz do nastrojów i uczuć. Pieśni Schuberta są cudowne, gdyż, podobnie jak jego muzyka instr.. stwarzają promieniującą rzeczywistość czysto muz., poza jakąkolwiek logiką słowa. Schubert wymagał od śpiewaków powściągliwości w ekspresji i mimice - wszystko bowiem zostało skomponowane. Niewielkie liryczne utwory fortepianowe zbliżają się w charakterze do pieśni. Melodie 5 pieśni kompozytor przetworzył na muzykę instr.. w pozbawione słów brzmienie (nigdy nie postąpił odwrotnie): Kwintet „Pstrąg" (s. 485). Fantazja .. Wędrowiec” (s. 470, rys A), Wariacje na flet i fort. (D 802. 1824. na temat Trpckcnc Blunteń). Kwartet smyczkowy d-moll ..Śmierć I dziewczyna" (rys. C). Fantazja na skrzypce i fort. (D934,1827, nt. Sei mir gegruflt). W Andante z Kwartetu melodia pieśni (1817) brzmi powściągliwie i skromnie (rys. C). Rytm śmierci (na słowach „hab keine Angst", czyli: nie lękaj się) przenika w różnych wariantach wszystkie części; układ cyklu symbolizuje pierwotne związki zjawisk i idei. W nieustannym kołataniu rytmu jest coś nieosobowego, jakby głos przeznaczenia (rys. C).

U Schuberta często występują stale rytmy-wyra/. wewnętrznej wibracji bytu. Logika muz. kompozycji jest racjonalna, lecz słabiej uchwytna niż opracowana kontrapunktycznie forma barokowa lub dramatyczna w epoce klasycyzmu. Każdy szczegół jest wypełniony całościową istotą chwili, jakby Schubert wniknął w głębszą warstwę świata. Tak oto. dzięki Schubertowi, powstała w Wiedniu, obok późnych dzieł BEETHOVENA. nowa ekspresja epoki Finałowe rondo z Sonaty A-ihir (formalnie zbliżone do pp. 31 nr 1 BEETHOYENA) ukazuje w temacie typowy dla Schuberta rytm kroczenia. wędrówki wybizmicwającej w pieśniowej melodii (rys. B). Jednak pod koniec temat zanika, nurt ustaję: pauzy oddziałują jak otchłanie bezdennego zatraceniu (takt 340 i n.). Efekt ten zostaje zi u godzony być może nieco zbyt ciepłym, wirtuozowskim Imałem, wyrazem woli muzyki, wszechogarniającego dźwięku. Katalog dzid: O. E. DEUTSCH. Londyn 1951. Kassel 1978 (D 1-998), chronologiczny. Wydanie zbiorowe, pod red. E. M ANDYCZEWSKIEGO. 40 t.. Lipsk 1884- 1897 (reedycja Wiesbaden 1965). Nowe wydanie zbiorowe. Internationale Schubert-Gcscfbchuft. Kassel 1964 i n.; dokumenty źródłowe (DEUTSCH), Kassel 1964.