Atlas muzyki 0

XIX w. I muzyka orkiestrowa VI / uwertura, suita, balet 501

rzymski op. 9 (1844. druga uwertura do opery Benvemiio CelUnt); LISZT: Orfeusz, Prometeusz, Mazepa (zob. s. 497); CZAJKOWSKI: Romeo i Julia i in. (8 495). Bez poetyckiego programu -BRAHMS: Uwertura akademicka c-moTl op. 80 (1880), Uwertura tragiczna d-moll op. 81 (1881). Sulla orkiestrowa przeżywała w XIX w. ponowny rozkwit, na fali historyzmu nawiązując m.in, do minionych epok i stylów narodowych. W ramach tego gatunku można zaobserwować:

-    tendencje neobarokowe, jak w Suicie op. 49 SAINT-SA£NSA (1877), o częściach: Prćlu-de, Sarahande* Gavotle, Romance. Finale:

-    tendencje folklorystyczne, jak w Suicie algierskiej op. 60 SAINT-SAisNSA (1880). o częściach: Prćlude, Rhapsodie mauresąue. Rłverłe du soir. Marche miUtaire franęaise.

Suita często nawiązuje do elementów pozamu-zycznych, jak opowieści, sagi lub dramaty, np.: EDVARD GRIEG U843-1907). Suita Pm Gynt, zestawiona z muzyki teatralnej do dramatu IBSENA (rys. B); Pieśń Sohcjgr ze zbioru pieśni ludowych KJERULFA, także jako pieśń fort. Griega op. 52 nr 4 (rys. B). zyskuje swój nordycki, typowy dla kompozytora charakter dzięki charakterystycznym zwrotom melodycznym i nawarstwieniom tonalnym: burdon a-moll. nad nim dominanta E-dur (takt l, czwarta miara) i subdominanta d-moll (melodia, takt 1. trzecia i czwarta miara). Suita w dawnym styh) Z czasów Holberga op. 40 Griega (1884 na fort., 1885 na ork.). złożona

Z Prćlude. Sarahandt. Gayone, Air i Rigautkm. łączy elementy barokowe i ludowe.

"3S*. gatunek prrekazujący pozarauzycz-J Ct« -odpoawdala romantycznym ideom i vj\m pnenwat* rozkwit juko uwertura pro-mmi PmWcmem b>t kontrast między formą

\ treańą. uwertura zachowała bowiem iradycyj-m fcnaę aOegnt sonatowego. program natomiast ^napdacwttbodncgo ukształtowania (muzyka pwpsniowa)- .    . . .    .

i j.\.*enie programu i form muzyki absolutnej aie bdo w XIX w. rzadkością, ule wręcz regułą ,x4x uwertury Leonom* s. 422 i n.)

Isertwy chętnie uwalniano od ich scenicznego u«(eksńi i wykonywano koncertowo, jako sa-aAtoetae pozycje (s. 155). Oto 2 przykłady rrótczośa BEETHOVENA z pocz. XIX w.:

- uwertura Coriolan op. 62 (1807). do dramatu C0LL1NA. wykonana po raz pierwszy w sali koncertowej, gdzie pozostała, podobnie jak uwertury Leonom;

uwertura Egmont op. 84 (1809-1810), element muzyki scenicznej do Egmonta GOETHEGO, z pieśniami, muzyką międzyaktową, melodra-mą, symfonią zwycięstwa.

Z muzyki teatralnej powstała także suita Pellćas i MćUsande FAUREGO (1898. wg MAETER-LINCKA), natomiast podstawą Szeherrzady RIMSKIEGO-K.ORSAKOWA był program literacki (s. 498, rys. A).

Muzyka baletowa

W XIX w. balet został powiększony z 3 do 4-5 aktów. Muzyka, która obejmowała do 20 numerów, składała się z tańców (walc, polka i up. >. specjalnych akompaniamentów tanecznych (pas de deux, de trois łtp.). później ze swobodnych utworów charakterystycznych (programowych). Sławne balety: La Syłphide (Paryż 1832) do muzyki J. SCHNEIZHOEFFERA. z MARIA TA-GLIONI jako tlanseuse aćrtmrur. Ctsrlle (Pary/ 1841) * muzyką A. ADAMA, z CAR LOTTA GRIS1: później Coppćtiai 1870) i S\ /» m i 1876) DELIBES'A.

Bogata tradycja baletowa rozwinęła uę w Rogi. zwłaszcza za sprawą choreografa M PETl-PY i baśniowych kompozycji CZAJKOWSKIEGO. jak Jezioro lahfdzie (Moskwa IS77, B1EGICZEW. GELCER). S/dmat kniśenma (Petersburg 1890. PETIPA. WSIEWOŁOZSK1. wg PERRALI LTA) i Dziadek da as :uh)w (Petersburg 1892. PETIPA. wg E. T. A HOFFMANNA).

C pokazuje min. części, które CZAJKOWSKI włączył do suity koncertowej.

Uscstuy. jako utwory stosunkowo krótkie, barwne i charakterystyczne, rozbrzmiewały przy szcze-gotejch okazjach, jak święcenie budynków i pomyto*. oraz podczas koncertów. Wkrótce zaczę-» komponować je specjalnie na takie okazie bądź do wykonań koncertowych (tmmura koncerto-■o j. Ich tematyka została poszerzona i wykroczyła poza tematykę oper i dramatów ku kwestiom bar-azicj Ogólnym, jak obrazy przyrody, wspomnienia rpodróży, nastroje, idee. LISZT rozwiną! później lormute takich utworów, komponując jednoczę-***** poematy symfoniczne, niektóre z nich noszą jeszcze nazwę uwertur (i 497).

Jedną z genialnych romantycznych uwertur toocertowych jest uwertura do Snu nocy letniej SZEKSPIRA, dzieło siedemnastoletniego MENDELSSOHNA-BARTHOLDY* EGO. Czarownc akordy Instr. dętych tworzą pod-łUwę, po mdi następuje taniec elfów, w którym I dychać dysonujący akord (takt 56«n.; °S*+D⁷. tfL A). Powstaje forma sonatowa o kontrastujących tematach, dochodzi do niej taniec wieśniaków i ryki osła (takt 199. rys. A), które w repryzie, podobnie jak temat poboczny, zostają przeniesione z H-dur do toniki E-dur (rys A).

Później Mendelssohn napisał muzykę do ealcgo Snu nocy letniej {op. 61.1842) składującą się z pięciu części: Scherzo. Intermezzo, Notturno. Marsz weselny (lepiej znany w wersji na 4 ręce) oraz Taniec wieśniaków. Pozostałe uwertury: Hehrydy op 26(1830. Fingalshohle). Cisza morska t x&zę-ihwa podróż op. 27 (1828-1833. GOETHE).

Inni kompozytorzy uwertur - SCHUBERT: 8 uwertur, w tym dwie „w stylu włoskim". D-dur. C-dor. D 590. 591 (1817); SCHUMANN Manfred op 115 (1848-1849. wg BYRONA): WAGNER: Faust (1840-1855fc BERLIOZ: lVaver-Ury op 1 (1828. wg SCOTTA). toMLear op. 4 (1831). Bemrrtuto CeJlint op- 23 (1838). kama*o#