Bez nazwy (12)

Bez nazwy (12)



222 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu

dzie na tamtym święcie, przeciwstawia namiętną pasję szczęśliwego życia, życia bez zła na tym świecie. Aspiracje jego są doczesne.1 Z trzech wstępnych próśb inwokacji Modlitwy Pańskiej wybiera ostatnią, „Przyjdź królestwo Twoje” tu, na ziemi, i teraz!

W tytanizmie najpełniej i najbezpośredniej doszły do głosu profetyczne aspiracje romantycznych poetów. Dobitnie wyraził to w swojej A Defense of Poetry Shelley, szczególnie konsekwentny wyraziciel tytanizmu. Podsumowując wywody swego traktatu nazwał on poetów „hierofantami nie-rozeznanego (unapprehended) natchnienia, zwierciadłami, odbijającymi gigantyczne cienie, jakie przyszłość rzuca na teraźniejszość”.2 Dowodził on tam też, że poetów zależnie od miejsca i czasu nazywano to prawodawcami, to prorokami. I w rzeczy samej, zdaniem Shelleya, poeta jednoczy w sobie obie te funkcje. Ale nazywając poetów prorokami zastrzegał się energicznie, iż nie należy tego utożsamienia rozumieć w „wulgarnym sensie tego słowa (in the gross sense of the word)”. „Takie jest — twierdził — roszczenie zabobonu, które zrobiłoby z poezji atrybut proroctwa raczej niż z proroctwa atrybut poezji.” 2

Powiedzieć, że w buncie Konrada przyszedł do głosu romantyczny tytanizm, to mało. Bo monolog Konrada to tyta-nizm w jego postaci skrajnej, z którego wyciągnięto ostateczne konsekwencje. Jeśli romantyczny tytanizm to swego' rodzaju projekcja w świat wierzeń religijnych żądania pod adresem Absolutnego Władcy, aby oktrojował konstytucję, to tu mamy casus specjalny: ten reprezentant ludzkości domaga się przekazania jemu władzy. Będzie rządził równie absolutnie, jak Bóg, ale z lepszymi skutkami: „zanuciłbym pieśń szczęśliwą”. Romantyczny tytanizm zakłada zmniejszenie odstępu dzielącego człowieka od Boga. Na to, aby się zdobyć na bunt

przeciwko Bogu, trzeba się czuć wobec Niego już nie bezsilnym prochem, ale w jakiejś mierze partnerem. Konrad czuje się partnerem niemal że równorzędnym Bogu i groźnym. Wygraża przecież, że wojna, jaką Stwórcy wytoczy, będzie „krwawsza” od tej, którą wydał szatan, że jego bunt stanie się kataklizmem na miarę kosmiczną:

bo strzelę przeciw Twej naturze;

Jeśli jej w gruzy nie zburzę,

To wstrząsnę całym państw Twoich obszarem (III, s. 167).

Założeniem tytanizmu, mniejsza o to czy dopowiedzianym, czy przyjętym tylko milcząco, jest przywódcza rola poety.

To, że występuje on jako rzecznik mas ludzkich, jest zarówno funkcją, jak i konsekracją tej wyższości. Ale nigdzie indziej to poczucie wyższości nie przerodziło się w taką niesamowitą pychę jak ta, która tutaj doszła do głosu.

Nie ma dwóch słów, dotarliśmy tu do jakichś ostatecznych granic romantycznego tytanizmu.57 Bo też w założeniu autorskim monolog Konrada ma być zarówno wyrazem tytanizmu, / jak i jego skompromitowaniem poprzez doprowadzenie go do konsekwencji obrażających nasze poczucie moralne i ujawniających jego sprzeczności wewnętrzne. Tytanizm. jest buntem w imię autonomii moralnej ludzkiego sumienia. Każdego sumienia. Tymczasem tutaj rzeczy te mają się inaczej. Konrad rzuca wyzwanie Bogu w imię swej autonomii moralnej. Ale nie przyznaje jej innym ludziom, z których chce zrobić bezwolną, posłuszną masę. Władzę odczutą jako tyrańską chce on zastąpić inną tyranią:

Co ja zechcę, niech wnet zgadną,

Spełnią, tym się uszczęśliwią,

A jeżeli się sprzeciwią,

Niechaj cierpią i przepadną (III, s. 163).

Romantyczny tytanizm także i wtedy, gdy znajduje swój wyraz w liryce maski (jak w Bruto minore Leopardiego), czy w poemacie dramatycznym (jak Kain lub Prometeusz rozpętany), ma za sobą pełną aprobatę autorską. Autor identyfi- '< kuje się ze swoim bohaterem. Także i wtedy, gdy jak w Kai-

57 Tak też odczytał improwizację Konrada w swym Systemie estetyki Johannes Volkelt. Zob. I. Chrzanowski, Sądy estetyka niemieckiego o Mickiewiczu, w: Z epoki romantyzmu, Kraków [1918], s. 292.

1

   Por.: „Le reproche constant fait a Leopardi d’avoir nćgligć ce qui nous promet la vie futurę en payement du mai d’ici-bas attire notre attention sur un trait essentiel du titanisme leopar-dien, et meme du titanisme to-ut co-urt: sur son caractćre ć m i-nemment terrestr e.” V. Ćerny, Essai sur le titanisme dans la poesie romantiąue occidentale entre 1815 et 1850, Prague 1935, s. 70. — Podkreślenie Ćernego.

2

   P. B. Shelley, A Defense of Poetry, ed. by A. S. Cook, Boston 1891, s. 46.

BB Tamże, s. 6.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Bez nazwy (12) 214 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu Opętany zemstą jest nie tylko ś
Bez nazwy (12) 216 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu przychodzą zbrojny, Poseł srogi
Bez nazwy (12) 218 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu Światłem zalały się moje alkier
Bez nazwy (12) 224 IX, „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu nie bohater to tradycyjnie nega
Bez nazwy (12) 226 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu świata biblijnej profecji. Pror
Bez nazwy (12) 230 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu Tą ranę sam sobie zadał, Śmierć
Bez nazwy# (12) 232 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu zowania zadziwiająco zachodzą n
Bez nazwy (18) 206 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu W inne też od potocznych rejony
Bez nazwy (15) 208 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu jemniczych rejonach. Jest w tra
Bez nazwy (14) 210 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu sięgającego w zaświaty w Wiellk
Bez nazwy (11) 220 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu Jeszcze ciekawszy, bo związany
Bez nazwy! (11) 228 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu I jeszcze w trakcie tej sceny d
Bez nazwy 2 (24) w 190___IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu repliki uprzytamniają nam,
Bez nazwy 3 (18) 192 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu ści komunikowania się ze świat
Bez nazwy 4 (16) 194 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu Nauka Swedenborga zna też niez
Bez nazwy 5 (15) 196 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu Czytywał Swedenborga Oleszkiew
Bez nazwy 6 (15) 198 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu pionkiem. Przeciwnie, decyzja
Bez nazwy 7 (16) 200 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu Najmocniejszy wyraz wiara ta z
Bez nazwy 9 (15) 204 IX. „Dziadów” część trzecia: manifest profetyzmu części trzeciej to ten pełnokr

więcej podobnych podstron