CCI2012050410

o WYSPIAŃSKI W LABIRYNCIE TEATRU

u.i rola teatru — granica między życiem i śmiercią, miejsce, w którym pamięć wciąż pełni dramatyczną rolę. Nieustannie modyfikując przestrzenne relacje dramatu Wyspiański sprawdził w swoich utworach wszystkie teoretyczne możliwości funkcji teatru w życiu społeczeństwa, o jakich z pasją dyskutowano na przełomie wieków. Sprawdził i nie utożsamił się z żadną. Pisarz nie pozwala się zatrzymać przy żadnym haśle, bo osiągnął prawdziwą autonomię teatru, to znaczy stworzył formułę artystyczną niezależną od zmienności i chwiejności widzów i aktorów. Pozostawił swe utwory jako wyzwanie dla odbiorców, widzów, czytelników, to oni muszą się troszczyć o własne reakcje.

„Warstwy intelektualna i widowiskowa splatają się w tym dramacie nieustannie, wspierają i usprawiedliwiają się wzajemnie do tego stopnia, że bezkarnego oddzielenia ich od siebie nie można sobie wyobrazić"¹ -tak upominał się Zbigniew Raszewski o należne teatrowi miejsce w interpretacji Balladyny. Zdanie to, gdyby usunąć zaimek „tym", wciąż można traktować jako fundamentalną zasadę lektury większości utworów dramatycznych. Na pewno jest ona niepodważalna w stosunku do twórczości Stanisława Wyspiańskiego. Problemem otwartym pozostaje interpretacja pojęcia „warstwa widowiskowa", trzeba by zapewne poszerzyć jego znaczenie ponad zakres, w jakim zostało użyte w cytowanym zdaniu, ponad zakres, w jakim dziś mówi się o teatralności. Poszerzyć, bo kształt teatru Wyspiańskiego wciąż pozostaje ukryty w tekstach jego dramatów. Aby go rozpoznać, czasem bardziej przydaje się wyobraźnia przestrzenna niż wiedza z dziedziny materialnej historii widowiska.

___ _1—

^3lr§S"^

PRZESTRZENIE WYZWOLENIA

I. Kim jest bohater dramatu:

Konradem, Edypem, Prometeuszem, Orestesem, a może Kordianem?

DOKTOR

O! złota rybko w kryształowej bani,

Tłucz się o twarde brzegi niewidzianych granic;

Mały kryształ powietrza, w którym pluszczesz skrzelą,

Jest wszystkićm, a świat cały nicości topielą.

KORDIAN

Myślę.

DOKTOR

Więc świat jest myślą twoją.

KORDIAN

Cierpię.

DOKTOR

Nie myśl.

(Kordian, akt III, w. 817-821)'

Wiem, w utworze Wyspiańskiego to nie Kordian w nowej roli przychodzi, by po raz kolejny odegrać dramat wyzwalania społeczności, której nie są potrzebni ani tacy bohaterowie, ani ich poświęcenie. Więcej - wśród wielu literackich postaci tam przywołanych nie ma Kordia-

i

1

Z. Raszewski, Przedmowa do: M. A. Allevy-Viala, Inscenizacja romantyczna we Francji, przel. W. Natanson, Warszawa 1958, s. 10.

J. Słowacki, Kordian, oprać. J. Ujejski, DW t. II, Wrocław 1952.