CCI2013111213

36 Koztlzlul pierwszy. Obraz w powiększeniu

obrzezania - rytuału nadania męskości par exellence, ustanowiona zostaje granica między tymi, których męskość sakrali-zuje się, a tymi, które nie są w stanie podlegać inicjacji: pozostawia im się tylko odkrycie faktu, że zostały pozbawione tego, co jest niezbędnym warunkiem możliwości, a zarazem podstawą odbycia rytuału potwierdzenia męskości.

To, co dyskurs mityczny proklamuje w nieco naiwny sposób, rytuały „nadania" spełniają dużo skuteczniej. Charakteryzujący je zabieg symbolicznej separacji wpisuje się bowiem w proces różnicowania, którego celem jest zaznaczenie, w przypadku każdego działającego podmiotu (mężczyzny i kobiety), zewnętrznych oznak odpowiadających społecznej definicji dystynkcji płciowej oraz spowodowanie praktyk stosownych dla płci, nakazując zachowania właściwe lub zniechęcając do niewłaściwych, szczególnie w relacjach z płcią odmienną. Dzieje się tak w przypadku tzw. rytuałów „separacji", których funkcją jest wyzwolenie chłopca z zależności od matki, a tym samym potwierdzenie jego maskulinizacji - pobudzenie i przygotowanie go do konfrontacji ze światem zewnętrznym. Analiza antropologiczna ujawnia, że proces psychiczny, który, zgodnie z tradycją psychoanalizy⁴¹, prowadzi chłopców do zerwania quasi-symbiotycznego związku z matką kształtującego ich własną tożsamość płciową, jest przygotowywany przez grupę szczególnie pieczołowicie: zerwanie ze światem matki wywołane jest za pośrednictwem całego ciągu rytuałów seksualnego „nadania" skierowanych ku maskulinizacji, zwłaszcza za pośrednictwem całokształtu zróżnicowanych i różnicujących praktyk codziennej egzystencji (sport,

oraz sam akt jego nadania, jak np. ustanowienie spadkobiercy - w miejsce pojęcia rytuałów przejścia, związane są z tym, że popularność tych ostatnich bazuje na ich pokrewieństwie z pojęciem zdroworozsądkowym, które zostało zmienione w pojęcie naukowe; patrz: P. Bourdieu, Les rites d'in-stitution. w: Ce que parler veut dire, Payard, Paris 1982, s. 121 -134.

⁴¹ W szczególności: MJ. Chodorow, The Reproduction of Mothering: Psy-choanalysis and the Sociology of Gender, University of California Press, Berkeley 1978.

męskie gry, polowanie itp.). Dziewczęta (i na ich nieszczęście synowie wdów) są zwolnione z udziału w tym procesie, co pozwala im zachować pewną ciągłość związku z matką⁴².

Obiektywna „intencja” zanegowania kobiecości tkwiącej w męskości (Melanie Klein oczekiwała od psychoanalizy zabiegu przeciwnego niż ten obecny w rytuale), to jest intencja obalenia związków z matką, ziemią, wilgocią, nocą, naturą, manifestuje się na przykład w rytuałach spełnienia w momencie nazwanym „separacją ennayer" (cl aazla gennayer) - jak pierwsze postrzyżyny, a także we wszystkich ceremoniach, w których zaznaczony jest moment przejścia progu świata męskiego (koronnym rytuałem jest obrzezanie). Można by bez końca wymieniać działania, których celem jest odseparowanie chłopca (włączając w owo działanie pośrednictwo przedmiotów wytworzonych w ogniu, odpowiednich, by symbolizować zerwanie i męską seksualność: nóż, sztylet, lemiesz). Fo urodzeniu chłopca kładzie się go po prawej, „męskiej” stronie matki, która leży na prawym boku, a między nimi - matką i dzieckiem - umieszczone zostają typowo „męskie” przedmioty: grzebień do czesania wełny, nóż, kamienie z ogniska. Znaczenie pierwszych postrzyżyn wynika z tego, że włosy jako symbol kobiecości wiążą chłopca ze światem matki. Tak więc w dniu „separacji ennayer", w przededniu pierwszego wejścia chłopca (między szóstym a dziesiątym rokiem życia) na rynek, ojciec dokonuje owego inauguracyjnego cięcia za pomocą brzytwy - instrumentu „męskiego". Proces maskulLoizacji (lub odkobiecenia) polega na przemieszczeniu chłopca ze świata kobiet dó świata mężczyzn -świata honoru i walk symbolicznych - wyobrażonym pierwszym wejściem na rynek. Chłopiec, ubrany w nowy strój i przepasany jedwabną szarfą, otrzymuje grzebień, kłódkę, lustro, natomiast matka wrę-< za mu jajko. Wchodząc na rynek, dziecko tłucze jajko, otwiera kłódkę - symbolizuje to męski akt defloracji - a następnie przegląda się w lustrze, które pełni funkcję operatora „odwrócenia" (podobnie jak przejście przez próg powoduje „odwrócenie” sytuacji: wyjście ze świa-l.i kobiecego i wkroczenie do świata mężczyzn). Następnie ojciec oprowadza chłopca po rynku - przestrzeni wybitnie męskiej, prezen-

' W Kabylii przeciwieństwem tzw. synów mężczyzn - to znaczy tych, któ-rych edukację powierza się mężczyznom, są tzw. synowie wdów, którzy. Jak się podejrzewa, zostali przez matkę poddani procesowi ukobiecenia.