CIMG3340

44 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSO

W sposób bardziej pewny wolno o nich mówić dopiero w okresie rządów biskupich Iwona Odrowąża (1218—1229). Zarzut zaniedbania sprawy kanonizacji Stanisława, jaki spotkał jego następcę — bpa Wisława (1229—^ 1242). wskazuje na jej aktualność właśnie w czasach Iwona ⁿ. Zwykło się w historiografii podkreślać związek bliskiej Iwonowi idei kanonizacji z podejmowanymi przezeń staraniami o urzeczywistnienie metropolitalnych planów Krakowa, dla których to fakt posiadania relikwii własnego męczennika byłby momentem niewątpliwie ważnym ⁷*.

Jednakże doprowadzenie do skutku zabiegów o wyniesienie na ołtarze Stanisława pozostaje w znacznej mierze zasługą drugiego na stolicy biskupiej Odrowąża — Prandoty (1242—1266) ^7S. Z okresu końcowej fazy prowadzonych przez niego starań na terenie Kurii rzymskiej zachowały się najstarsze interesujące nas zapisy Stanisławowych cudów, 'tworzące dwa różne zbiory:

a)    Miracula sancti Stanislai — protokół urzędowy powstały jako materiał dowodowy w procesie kanonizacyjnym,

b)    zbiór cudów włączony przez Wincentego z Kielc do pokanoniza-cyjnej Vita maior^{1 2 3 4 5 6 7 8}.

Obydwa zbiory powstały w okolicznościach zgoła różnych, warunkujących tak formę, jak i charakter zawartych w nich notatek.

Zredagowaniu pierwszego towarzyszyły następujące wypadki. Zabiegi Prandoty o kanonizację Stanisława rozpoczęły się prawdopodobnie zaraz po dokonanej przezeń elewacji relikwii w r. 1234 lub 1245 ⁷⁷. Jednak powołanie przez Innocentego IV pierwszej komisji, mającej za cel m. in. zbadanie cudów, miało miejsce dopiero w 1250 r.⁷⁸ O jej utworzeniu wiadomo jedynie pośrednio z późniejszego listu remisorialnego Jakuba z Velletri, skąd można również odtworzyć skład osobowy komisji. Czytamy w nim, iż w odpowiedzi na pisemną prośbę biskupa, kapituły i duchowieństwa diecezji krakowskiej papież „Venerabilibus fratribus nos tria [...] Archiepiscopo Gneznensi et [...] Episcopo Wratislaviensi et dilecto filio [...] Abbati de Lubez Cisterciensis ordinis Wratislaviensis dioecesis de-derimus nostris litteris in mandatis, ut ascitis sibi viris religiosis et deum timentibus de virtute morum et veritate słgnorum operibus videlicet et miraculis diligentissime inguirentes que invenirent nobis suis litteris fi-deliter intimarent” ^7#. A zatem w skład pierwszej komisji wchodzili: arcybiskup gnieźnieński Pełka, biskup wrocławski Tomasz oraz opat cystersów lubiąskich Henryk.

Komisarze wykonali swe zadanie w ciągu 1250 r., a wynikiem ich pracy był pierwszy urzędowy protokół zawierający spis Stanisławowych cudów, dziś nam bliżej nie znany ®°. Stanowił zapewne podstawę do dalszych starań na terenie Kurii, dokąd w roku następnym zawiozła go nowa delegacja polska, złożona z kanoników krakowskich: Jakuba ze Skaryszewa i Gerarda oraz grona dominikanów i franciszkanów*¹. Misja jednak nie od razu się udała. Powrócono do kraju w 1252 r. ⁸⁷

Fakt równoczesnego przysłania do Polski franciszkanina Jakuba z Vel-letri w roli przewodniczącego nowej komisji, dla dokonania rewizji wyników działalności poprzednich komisarzy, nie świadczy, jak chciano to niekiedy sugerować, o braku zaufania ze strony papieża do prac pierwszej komisji czy wręcz braku chęci pozytywnego załatwienia sprawy*. Przeciwnie, .tak szybkie utworzenie nowego trybunału, zgodnie z powszechną wówczas regułą postępowania kanonicznego, dowodzi zgoła odmiennego ustosunkowania się Rzymu do sprawy Stanisława*⁴. Nie dla-

» KDKK I nr 33.

Rocznik Kapitulny pod r. 1250 — MPH XI s. 805. Por. Vtta motor — MPH IV s. 399 n.; Długosz. HisL Pol. VII s. 321. Zagadnieniem proweniencji i fiłiacji zbiorów „miracula” Stanisława zajęła się wcześniej G. Karolewie* (Społeczny charakter Kultu iw. Stanisława w Polsce w XIII w. Lublin 1954, maszynopis). Tok naszej dalszej analizy tej kwestii pozostaje w dużej mierze zbieżny. Por. wyniki badań G. Karolewicz w: „Sprawozdania z Czynności Wydawniczej i Posiedzeń Naukowych, TN KUL” 18 (1968) s. 258-284.

« MPH n s. 805. Por. Długosz. HisL Pol. VII s. 328.

" MPH H s. 805.

m p_or tego rodzaju błędne sugestie Semkowicza (jw. s. 40) i Borowskiej (Jw. a. 82).

** Por. uwagi o procedurze kanonizacyjna) w XIII w.: Lisowski, jw a, _Ł i82; R. Klauser. Ztir Entwicklung de* HeiUoseprechunescerfahrens M* rum 13. Jahrhundert. „Zeitschrift der Savigny-Stiftung ftlr Rechtsgeschk-hte. Kanonist. Abt" 40 0954) s. 91 nn.

1

zacja świętego Stanisława w świetle procedury kanonizacyjnej Kościoła dzisiaj i dawniej. Rzym 1953.

2

Śladów owej Obwiniającej biskupa opinii można dopatrzyć się w tekście jednego z cudów Stanisława: Miracula s. Stanislai XXXV; Vita maior III 4.

3

⁵⁴ Por. Borawska, Jw. s. 80; M. Piez i a. Wincenty z Kielc, historyk polski z pierwszej potowy XIII wieku. „Studia Żródłoznawcze” 7 (1962) s. 20 nn.

4

- ^;l 2ródta tego czasu niejednokrotnie podkreślają doniosłą rolę, jaką odegrał w tychże zabiegach Prandota (zob. MPH II s. 808, IV s. 311, 363. Por. Gębaro-wicz, jw. s. 51 nn.; Borawska, jw. s. 81 nn.; Lisowski, jw. s. 177 nn.; Plezia, jw. s. 22).

5

⁵¹ Sprawę istnienia wcześniejszych, bo XII-wlecznych zapisów cudów Stanisława rozpatrujemy na innym miejscu.

6

S Była to jedna z pierwszych jego czynności po objęciu rządów biskupich. W sprawie daty elewacji relikwii — por. uwagi W. Kętrzyńskiego we wstępie do Miracula — MPH IV s. 286 oraz Borawsklej (jw. s. 81 nn.).

7

ffi Decyzję papieską poprzedziły starania delegacji polskiej na terenie Kurii oraz supliki pisemne wysyłane z Polski (por. KDKK I nr 33; Długosz. Hist. Pol.

8

s. 32; tenże. Vita s. Stanislai s. 133 n.; Gębarowlcz, jw. s. 72 nn.; Li-sowski, jw. s. 178-180).