CIMG3366

96 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSO

poparte w Vita wątkiem „cudowności”, bo przemawiał najsilniej do ówczesnej mentalności, tak i miraculum post mortem spełniało funkcję najistotniejszego dowodu świętości i niezależnie od swej realności musiało, zgodnie z ogólnym przeświadczeniem, znamionować i gwarantować poszczególne etapy rozwoju kultu^sn.

Nasuwa się pytanie, czy z kolei Wincenty stał się wzorem dla pozostałych małopolskich Miracula.

Przy niewątpliwym wpływie Vita maior na tak znamienne ożywienie produkcji hagiograficznej w drugiej połowie XIII w., o którym wyżej już wspominaliśmy ¹, trudno mówić o jakichś wyraźniejszych tendencjach kopiowania Zywotu Stanisława, jako wzorca kompozycyjnego, przez biografów trzech pozostałych krakowskich świętych. Nie spotykamy w Vita Jacka, Salomei czy Kingi tak charakterystycznego dla pracy Wincentego wydzielenia trzeciej części zawierającej cuda, nie widać też w żadnym ze zbiorów Miracula predylekcji do jakiegoś literackiego ich układu i konstrukcji. Uderza natomiast we wszystkich trzech przekazach, wyraźne zachowanie porządku chronologicznego relacji o cudach, wynikające być może zarówno z uboższej inwencji twórczej autorów owych wtórnych redakcji cudów, jak i, co niewykluczone, z chęci wierniejszego przekazania samych pierwotnych zapisów.

W wypadku Salomei i Kingi grupa cudów związanych bezpośrednio z dniem śmierci, pogrzebu i translacji została wydzielona z właściwego zbioru miracula post mortem^3I3. Ten ostatni w Vita Salomei zredagowano, jak wiemy, w formie „Capitulum de miraculis”, zawierającym pod tym wspólnym nagłówkiem 37 zapisek z tekstem dziś w paru miejscach uszkodzonym^3U. Do kompozycji Miracula Kingi jeszcze wrócimy. Natomiast „cuda” Jacka nie mają w ramach jego Vita wydzielonego dla siebie miejsca. Z procentowego stosunku, jaki zachodzi między całością 52 roz-

działów Zywotu a 41 rozdziałami z zapiskami miracula post mortem, wynika zupełnie wyraźnie, iż tworzą one zasadniczą treść źródła, ograniczając do minimum wątek biograficzny Vita.

Tak więc wtórne redakcje Miracula Stanisława, Jacka i Salomei wchodzą, jak widzimy, w samą strukturę ich Vita, stanowiąc integralny, istotny element kompozycji i treści.

Ten ścisły związek miraculum z treścią Vita nie był czymś nowym i swoistym dla hagiografii interesującego nas okresu. Badania H. Bacha i A. Priessinga wykazały, iż praktyka włączania cudów w treść Vita bierze swój początek już w III i IV w., kiedy to nagromadzenie cudów' z Passio przenosi się na żywoty wyznawców, w których coraz więcej miejsca zajmują passywne i aktywne cuda świętego³¹⁵.

■ Psychologiczne uzasadnienie tych literackich tendencji można by sprowadzić do takich momentów, jak:

a) skłonność ówczesnych ludzi o mentalności bardziej prymitywnej do wyciśnięcia na wszystkim znamienia czegoś nadzwyczajnego, tajemniczego,

b) niedostateczna znajomość związków przyczynowych w porządku natury, sprowadzająca wiele faktów nie dających się wytłumaczyć do rzędu wydarzeń spowodowanych bezpośrednią interwencją Boga czy Jego świętych,

c) bardzo konkretny sposób myślenia, wymagający plastycznego i uchwytnego sposobu przedstawiania wewnętrznych procesów z życia świętego: tak np. wewnętrzna walka duchowa zamienia się na widzialną walkę z demonami,'.

d) zaufanie w siłę wstawiennictwa patronów powodujące to, że bohater wiary zostaje zamieniony w bohatera-cudotwórcę.

Wszystko to niejako z zewnątrz wywierało nacisk na piszącego, warunkując w pewnym sensie treść i formę przekazów⁸¹*, wynikające z zapotrzebowania społecznego.

Oprócz trzech wyżej omówionych redakcji Miracula, tworzących Strukturalny element Vita, spotykamy w hagiografii małopolskiej tego okresu także zbiór właściwy — Cuda Kingi.

ta por. A. Priessnig. Die biographiśchen Formen der griechischen Heih-aeńlegenden in ihrer geschichtlischen Entujicklung, Munchen 1924 s. 91 nn.: Bach, jw. s. iltf-ąt. Warto sięgnąć także do dawniejszej pracy H. GOntera Legendenstu-dien. Kijln 1906 — głównie do rozdziałów: „Das ausserordentliche in der authen-tlschen Akta" i „Das Wunder in der Legende".

Uwagi w związku z owym zapotrzebowaniem społecznym na „miracula” i specyfiką mentalności ówczesnej por. Gunter. Der mittelalterKche Merach ... s. 17; H. Schauerte. Die volksliimUche Heiligenvehrvng. Miłnster J948 s. 40 n., Plezia. Wstęp do „Złotej legendy" ... s. XI—XIII

W Vita sanctae Salomeae są to zapiski z rozdz. JV, V i VI, spośród których włączyliśmy do naszej analizy jedynie cuda uzdrowień: Capitulum IV 5, V 2, 3, 4. W Vita Kingi grupa tych „cudów", mających za swój przedmiot serię wizji pośmiertnej jej chwały, kończy narrację hagiografa: Vita s. Kyngae LXI1I—LXVIII. Z racji odrębności źródła nie włączamy ich do naszych rozważań nad Miracula Kingi.

*” Uszkodzony tekst Vita s. Salomeae VII 13, 14, 22, 26, 27, 37.