CIMG3362

88 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

tomiast typ narracyjnego przekazu. hagiograficznego o swoistej formie literackiej Ta ostatnia wydaje się zasługiwać na szczególną uwagę, gdyż niewątpliwie odbija w sobie ewolucję, której podlegała w ciągu wieków literatura o cudach, a także może powiedzieć wiele o osobowości twórczej, warsztacie pisarskim, zakresie erudycji redaktorów wtórnych zapisek.

Podjęcie literackiej analizy tekstów pozwoli prześledzić kolejno problem kompozycji, narracji, wstawek dyskursywnych, retorycznych form wyrazu — a więc dotrzeć tym samym do tego wszystkiego, co składa się na osobisty wkład redaktorów w pracę nad kompilowaniem zbiorów małopolskich, oraz zastanowić się nad funkcjonalnością „miracula post mor-tem” jako elementu średniowiecznej vita świętego.

1. ZAGADNIENIE KOMPOZYCJI ZBIORÓW I FORMY ZAPISEK

Zwrócenie uwagi na motywy prywatnej bądź oficjalnej promulgacji cudów pozwoliło wykryć istotne powody powstania najstarszych małopolskich Miracula. Te z kolei warunkują występowanie różnych form i typów samych ich zapisek. Zależność formy literackiej od celu, jakiemu miało służyć miraculum, wydaje się zrozumiała.

A. W wypadku gdy cud spełniał w procesie kanonizacyjnym funkcję argumentu udowadniającego cudotwórczą działalność przyszłego ściętego zapiska przybierała postać zwartego protokołu sądowego. Dla Małopolski reprezentuje ją krakowski rotulus cudów Stanisława. W Miracula s. Stanislai łatwo stwierdzić, że przy sporządzaniu protokołów poszczególnych zeznań posłużono się pewnym stałym formularzem, na który składały się takie elementy:

a)    nagłówek — „articulus” z kolejną numeracją,

b)    intytulacja treści — stanowiąca zwięzły regest protokołu zaczynający się stałą formułą: „seąuitur de” albo „seąuitur super”,

c)    rubryka — obejmująca właściwy zapis zeznania zredagowany w formie obiektywnej, spotykanej często w stylizacji formularzy polskich XII—XIII w.”⁸,

s. 56) spotykamy wprawdzie bardziej zawężony zakres pojęcia źródeł dyplomatycznych, niemniej zeznania świadków mieszczą się w ramach wysuniętej przezeń definicji dokumentu poświadczeniowego. Zob. także M. Bielińska. Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku. Wrocław 1967 s. 30.

M Na temat źródeł hagiograficznych por. uwagi Witkowskiej (jw. s. 58 przyp. 54), gdzie m. in. przypomniano proponowany przez Aigraina (jw. s. 107) ich podział.

"* Por. R. Taubenschlag. Formularze czynności prawno-prywatnych ui Polsce XII i XIII wieku. W: Studia nad Historią prawa polskiego. T. 12. Lwów 1930 s. 279.

d) potwierdzenie zeznania przez świadków — wymienionych imiennie z podaniem bliższych danych personalnych oraz z daleko idącą dokładnością w zaznaczeniu różnic zajętego przez nich stanowiska wobec treści rubryki *’*.

Objętościowo „articuli" nie przekraczają na ogól 10 wierszy tekstu drukowanego. Wyjątek stanowią 4 protokoły z tekstem bardziej rozwiniętym — art. XXVII, XXXV, XLII i XLIV «“>.

Treść zeznania prawie zawsze uwzględnia bliższe dane o osobie doznającej łaski: „Cechoslaus de Moraviza miles”, podanie okoliczności czy symptomów choroby: „infirmabatur egritudine validissima [...] crescente magis et magis    czasu jej trwania: „a festo beati Michaelis [...]

usque ad diein cene domini [...]” oraz bezpośrednich okoliczności zaistnienia cudu: „wotum vovit [...] quod ipsius sepulcrum visitaret et in continenti sensibiliter incepit meliorari et cum eius tumbam adhuc debil is 'persona! iter visitaret, continuo sensit mehorationem perfectam” i jego fakty ezności. ten. nadprzyrodzonego charakteru zeznawanego faktu¹⁸¹.

, Układ 42 artykułów zwoju powstał w miarę zapisu odbieranych przez komisję zeznań. O kolejności tych ostatnich niejednokrotnie rozstrzygały osoby świadków. Zrozumiałe jest, iż miracula, w których świadczyły te same osoby występujące na liście zeznających, zapisane zostały w rotu-lusie bezpośrednio po sobie^!S!. Nie należy, jak się wydaje, sądzić, by układ rotulusu był identyczny z układem zapisek pierwszego protokołu z 1250 r. mimo zachodzącej między obydwoma przekazami pewnej zależności, o której wyżej była mowa^,8S. Musiał być różny choćby i z racji włączenia do protokołu Jakuba z Velletri dodatkowych, nowych zeznań, uzyskanych dopiero w 1252 r.*⁸⁴. Znajdują się one w rotulusie w bardzo różnych kontekstach, nie uwzględniających zachowania porządku chronologicznego zeznawanych faktów^!8t. Miejsce zostało im wyznaczone bądź to względami personalnymi — wspomnianą już tożsamością osoby zeznającego *⁸⁸, bądź też zadecydowała o nim zbieżność geograficz-

“ Por. s. 83 nn.

§8 Treść artykułów mieści się w granicach 25-30 wierszy.

^ai Jako przykład posłużył art IX z Miracula s. Stanislai.

“• Por. tamte XV i XVI, XX 1 XXI, XXVII I XXVIII, XL i XL,.

Por. s. 48 mn.

⁴⁸⁴ Por. s. 07.

*** Z 8 artykułów dodanych w rotulusie dwa dotyczą wydarzeń z 1249 r.; art. XVII, XXXVI; jeden odnosi się do r. 1252 — art. XXXI; trzy pozostałe: art. XII. XXI, XXVIII — nie dadzą się bliżej datować.

⁰⁴ W wypadku art. XXI chodzi o osobę dziekana Gotsalcusa z Jasła i kleryka Smila, świadczących poprzednio w art. XIX i XX. Helida z art XXVIII jes: tą samą Heylidą z art. XXVII.