CIMG3372

108 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

liwość stosowania odpowiednich figur retorycznych³⁷¹. Hagiografowie przynależeli do kręgu owych „exomatores rerum” i siłą rzeczy posługiwali się w swych utworach stylem ozdobnym, zwłaszcza w tych partiach Vita, w których utrwalali tradycję historycznego i legendarnego wątku biograficznego. Relacje o cudach post mortem rezygnowały zazwyczaj z bogatego stylu właściwej Vita^37a. Nasze małopolskie przekazy Miracula potwierdzają tę powszechną praktykę średniowiecznej hagiografii.

W przeważającej liczbie zapiski stanowią proste opowiadania, układane według stilus simplex, w którym środki stylistyczne i retoryczne niewielkie mają zastosowanie.

Jako elementy omatus najczęściej występują ożywiające narrację apostrofy w formie wykrzykników: „Mirabile dictu” ¹ ²⁷³, „Mira res” ³⁷⁴, „Mirum negocium”^37B, „O stupendum negocium”^37B, charakterystyczne zwłaszcza dla redaktora Jackowych cudów, oraz erotesis — czysto retoryczne pytanie w rodzaju: „Qui plura?” ³⁷⁷. Niekiedy, apostrofa zostaje, rozszerzona dłuższą lub krótszą refleksją, podsumowującą wyprowadzone ze szczegółowego exemplum cudu wnioski ogólne np. o zbawczej mocy chrztu³⁷⁸, o cudotwórczej sile patrona ³⁷⁹, o objawiającej się w cudach wszechmocy Bożej ³⁸°. Zwykła też apostrofa, w formie bezpośredniego zwrotu ku świętemu, rozpoczynać licznie przytaczane w zapiskach inwokacje — modlitwy³⁸¹.

Ponadto z figur słownych znajdujemy w Miracula Jacka przykłady stosowania anafory. Owe: „Surgite, surgite” ³⁸², „Cito cito vadamus”^38S

czy „Abducite me hinc, abducite me hinc {...]” ^,M niewątpliwie dramatyzują narrację zapiski.

Z najbardziej natomiast charakterystycznych tropów spotykamy w Miracula pronominatio (antonomazję), głównie w zastosowaniu do osoby samego świętego: „Christa presul”^38S, „vir Dei”^3se, „consolator tribu-latorum et medicator infirmorum”^S87, „praeconium” ^S88, animizację (pro-zopopeję) w rodzaju np.: „Senescenti etenim et ad occasum vergerrti mundo” ³⁸⁹, niekiedy i peryfrazę ^S9°, a przede wszystkim metaforę, zbudowaną często w oparciu o przejątek biblijny czy liturgiczny³⁹¹.

Najuboższy zasób colores rhetorid odnajdujemy w Miracula Salomei, najobfitszy w cudach Stanisława z Vita maior i Miracula Jacka. Zbiór cudów Kingi przedstawia natomiast pod tym względem dość znaczne różnice zachodzące w poszczególnych zapiskach. Ogół notatek zbliżony jest swą formą stylistyczną i retoryczną do zapisek cudów Salomei. Są jednakże w zbiorze opowiadania zgoła odbiegające od prostego przeredagowania pierwotnego protokołu cudu. Zwłaszcza zapiska XIX, przypominająca swą formą narracji nowelę o rozwiniętej akcji, obfituje w środki ekspresji retorycznej właściwe omatus difficilis. Obok wspomnianych wyżej figur słownych i tropów redaktor tejże zapiski włączył w narrację ciekawą, szeroko rozbudowaną antytezę: „muta expedite loąuitur, pośse-sa a demone potenter liberatur, morti propinąua in toto curatur, afflicta a febribus perfecte sana tur, contracta in manibus iam putrefactis ad plenum solvitur, motus sive gressus pedibus debitus egregie redditur, epilenticus ab ea morbus graciose tollitur” *•*, zakończoną metaforyczną .analogią opartą o słowa z Eklezjastyka i werset psalmu 30: ,.Liberasti me de multis tribulacionibus, que circumdederunt me [...]”. Artystyczna forma analizowanej zapiski dowodzi znacznej dojrzałości pisarskiej jej redaktora.

^5,1 Omatus difficilis dopuszczał stosowanie wszystkich rodzajów ozdób retorycznych, omatus facilis — tylko niektórych z nich (por. L. A r b u s o w. Colores rhetorici. Aufl. 2. Gottingen 1963 s. 17-20, 95-97). Także i z tego względu źródła hagiograficzne wykazują wyraźną szablonowość formy (por. Graus, jw. s. 76 nn.).

^,ł Por. Kloos, jw. s. 68; Witkowska, jw. s. 73.

^m Miracula s. Kyngae I, IX. Przy analizie figur retorycznych użyto terminologii wg Afbusowa (jw.).

"² Vito s. Iacchonis XIX, XXI, XXIX, XXXI, XLI, LI, LII; Vita maior III 10.

H Vito | Iacchonis XXXIV.

"² Tamże XLIV, XLV.

|E Miracula s. Kyngae XIX.

•™ Vito maior III 8.

*’² Miracula s. Kyngae XIX.

«• Vita maior III 51.

^1,1 Zwłaszcza często występuje w Miracula Jacka (zob. Vita s. Iacchonis XIX, XXI, XXII, XXIV, XXVIII, XXXIII—XXXV, XXXVII, XXXVIII, XL, XLI—XLII, XLV, XLVIII, LI).

“² Tamże XLIII.

!§ Tamże XLVII.

«• Tamże XL.DC ^m Vita maior III 25.

>^s» Vita s. Iacchonis XVII, XXVII.

< Tamie XXXI.

“^B Tamże XXXV.

«“ Vita maior III 54.

•no Peryfraza polega na opisaniu osób, spraw czy czynności za pomocą ich charakterystycznych cech i właściwości (Arbusow, jw. s. 86 n.). Przykłady: Vita maior III 23, 27.

»»i Tamże III 8 „filius ire": tamże III 53 — ,-salutis medieus": tamże

III 52 — „iugo Christi”. Por. tamże III 27, 54: Miracula s. Kyngae, prolog: ..de ergastulo corporls”, tamże: ,.ad patriam": Vito s. Iacchonis XXXIV. XXXV. XL\. XLVII.

*•* Miracula s. Kyngae XIX.