CIMG3387

138 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

rzyść szerszej skali próśb. Tak więc występowanie czy brak tej grupy uzdrowień w zapiskach de miraculis mogą 'być niewątpliwie uważąne za wskaźnik dynamiki poszczególnych faz kultu⁵²⁵.

Co więcej, wyraźny związek zachodzący między cudami klasycznymi a kultem grobu i relikwii jest dodatkową cechą specyfiki młodych, powstających patronatów⁵²⁴.

Miracula małopolskie dowodnie prawidłowości te potwierdzają. Nie uprzedzając wyników szczegółowej analizy materiału źródłowego, podjętej w tym zakresie na innym miejscu, ograniczymy się jedynie do ogólnego stwierdzenia:

1⁰ Grób czy też relikwie Stanisława, Jacka, Salomei i Kingi, będąc właściwym obiektem ich kultu, występują w większości wypadków odnotowanych w zapiskach w roli rzeczowego środka leczniczego⁶²⁵.

2° To powiązanie kultu patrona z wiarą w realną siłę cudotwórczą! świętego, zwłaszcza w miejscu jego grobu, tworzy specjalną treść tegoż kultu. Ta z kolei, rozumiana jako siła emanująca z centrów kultu, decydowała o swoistej dynamice patronatu.

H Charakterystyczny dla małopolskich świętych kult ich grobów ma, jak się wydaje, dodatkowe swe potwierdzenie w proporcjach zachodzących między liczbą pątników „proszących” a podejmujących pąć dziękczynną⁵²⁸. Przewaga pierwszych dowodzi wyżej wspomnianego przekonania o specjalnej skuteczności świętego w miejscu jego grobu. Należałoby zatem wiązać dynamikę i charakter ruchu pątniczego także i z tą swoistością małopolskich kultów.

V. POJĘCIA I POSTAWY CHRZEŚCIJAŃSKIE W ŚWIETLE MAŁOPOLSKICH MIRACULA

Miraculum ze sprawozdań spisanych u grobu Stanisława, Jacka, Salomei i Kingi wprowadza nas w krąg zagadnień związanych z recepcją pojęć i postaw chrześcijańskich, dokonującą się w mentalności ówczesnego społeczeństwa.

Oczywiście, trzeba być świadomym faktu, iż materiał, jakim dysponujemy, stanowi wtórną redakcję zapisek, a zatem należy się liczyć z tym, że niektóre ideologiczne ich treści uległy już w jakiejś mierze zmianie.

zob. Harmening. Fr&nkische Mirakelbilcher ... s. 138-141.

«* Tamże s. 140 n.

•*» Zagadnienie to będzie omawiane szczegółowiej na s. 153 nn.

18 Por. uwagi o pielgrzymach s. 147 nn.

Wpływ osoby autora, tendencje, które bardziej lub mniej świadomie inspirowały włączenie określonych treści, niewątpliwie rozstrzygały o obecnej formie i wymowie przekazów. Niemniej byłoby nieporozumieniem rozpatrywać interesujące nas źródła jedynie jako wyraz mentalności ich twórców. Jest sprawą ważną nie zapominać o tym, że nie byli oni wyobcowani z ogólnej atmosfery epoki i środowiska, właściwych im pojęć i postaw. Wypływa to ze związku piszącego ze środowiskiem społecznym, który sprawia, że treści jego indywidualnej świadomości, nie tracąc cech jego własności, pozostają w najściślejszym związku ze świadomością społeczną. Stąd trudno oddzielić mentalność autorów zbiorów Miracula od mentalności środowiska społecznego, rozumianego tak w węższym, jak i w szerszym tego słowa znaczeniu.

Samo pojęcie „cudowność”, zbliżone, a jednak różne od pojęcia cudu w znaczeniu teologicznym, oznacza pewną łaskę otrzymaną jako skutek modlitwy czy innych praktyk religijnych, fakt pozostający pod silnym wpływem subiektywnego odczucia, często także wręcz wywołany pewną sugestią⁶⁵⁷. Znane jest ono na przestrzeni wszystkich czasów i w ramach ^wszystkich religii.

gl-fJedność psychofizyczna człowieka postuluje kontakt z bóstwem za pośrednictwem znaków poznawalnych zmysłowo. Z drugiej strony ograniczoność natury ludzkiej warunkuje pragnienie pomocy sil nadprzyrodzonych. Stąd staje się zrozumiałe zjawisko powszechności wiary w cuda, jakkolwiek samo pojęcie mocy i interwencji bóstwa oraz związane z tym pojęcie pośrednictwa pozostają zróżnicowane w zależności od stopnia rozwoju społeczeństwa i treści ideowej wyznawanej religii^52S.

Powstaje zatem problem badawczy odczytania owych treści związanych z pojęciem miraculum w zbiorach małopolskich cudów. W jakiej mierze są one świadectwem, określonego poziomu chrystianizacji mentalności, a w jakim stopniu dowodem istniejącego wówczas synkretyz-mu religijnego, powstałego na gruncie dawnego pogaństwa?

To, co przede wszystkim łatwo daje się zauważyć w zapiskach, to pewien mechaniczny charakter spełniania się miraculum oraz stałe elementy niejako warunkujące jego powstanie. Zawsze w nich podkreślane: a) fides, b) oratio, c) votum, d) donum gratiae, e) gratiarum actio składają się na pewien niezmienny ryt cudu, zamykając w prostych pojęciach różnorodną treść. Przyjrzyjmy im się bliżej.

**^r Czasem może oznaczać rzeczywisty cud, ale określenie stopnia autentyczności i wiarogodności faktu miraculum nie wchodzi w zakres badań i kompetencji historyka (por. Fefcłmann. jw. s. 10).

as Por. Bernard, jw. s. 1 nn.; Kloos. jw. s. 41 nn.; Bach, jw. s. 14 nn.