CIMG3388

140 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

1. FIDES — ORATIO

Wiara pełna ufności w spełnienie prośby, na którą wskazują liczne zwroty: „cum omni fiducia”, „plenam fiduciam”, „haberent fiduciam”^5S#, odnosi się w Miracula bezpośrednio do cudotwórczej mocy świętego.

Nie jest to jednak wiara upatrująca w nim główną przyczynę sprawczą miraculum. Wyraźnie podkreśla się w zapiskach jedynie fakt udziału świętego we wszechmocy Bożej z racji świętości życia, zasług i roli pośrednika, jaką przede wszystkim spełnia. Teksty powtarzające odwoływanie się petentów do „meritum”, „auxilium”, „patrocinium”, „preci-bus” Stanisława, Jacka, Salomei czy Kingi są zbyt liczne, by je tu przytaczać.

Jeżeli nawet sama prośba nie zawiera tej wyraźnej dystynkcji między cudotwórczym działaniem Boga a udziałem w nim świętego, to dziękczynienia w formie: „gradas agens Deo et in laudem sancte Kingę”, „gratias Deo agens [...] magnificans et protestans divinam clemen-ciam que per suum preconem, beatum Jazchonem tam mirabilia operator”, „benedixit Dominum et martirem suum sanctum Stanislaum” w sposób jasny o tym mówią ^53#.

Ponadto w Miracula Jacka specjalnie często spotykamy bezpośrednie stwierdzenie, że uzdrowienie dokonało się mocą Chrystusową: „In no-mine Ihesu Christi surge”, „In nomine Ihesu Christi sdas, te ab infir-mitate tua esse curatam”, „In nomine Ihesu Christi sis ab omni infirmi-tate liberatus”^S31. Ewolucja pojęda „virtus” świętego w tym punkrie jest zupełnie oczywista. Małopolskie Miracula nie są już świadectwem wiary w cudotwórczą moc świętego czasów np. Grzegorza z Tours, gdy myśl o Bogu jako faktycznym sprawcy miraculum pojawiała się w opisach cudów w formie co najwyżej pośrednich aluzji ***.

Rozwój jest widoczny. O ile odpowiadał on faktycznemu stanowi świadomośri religijnej osób zeznających, a w jakiej mierze opierał się jedynie na szkolnym, teologicznym wykształceniu redaktora zapiski — trudno przesądzić. Być może, że wprowadzenie do zapisu owej dystynk-

M Jako materia! ilustrujący — z racji wielości tekstów, które trzeba by cytować przy założeniu podania pełnego materiału dokumentacyjnego — będzie się w dalszym ciągu analizy uwzględniać jedynie niektóre z nich przykładowo: Miracula | Stanislai XXXVII; Vita malor III 6, 8, 10; Vita s. Salomeae VII 4, 5.

w Miracula | Kyngae XI. XIX; Vita s. lacchonis XIV, XXI, XXIV, XXVII, XXVIII, XXXIV—XLTV, Vita malor III 8, 9, 25, 26, 30, 34, 42; Vita s. Salomeae VII I 20, 21, 23.

mi Vita s. lacchonis XXII, XXIII, XXVI, XXVII, XXXVIII, XUII, LII,

M Por. ciekawe na ten temat uwagi Delaruellea (La splrltuallti des pżlerina-ges ... s. 227).

MIRACULA MAŁOPOLSKIE Z XIII I XIV W.

141

cji między właściwą w cudzie ingerencją Bożą a pośrednictwem świętego wypływało z kerygmatycznych założeń autorów Miracula. Być może, że wykorzystując dobrą po temu okazję świadomie zmierzali, poprzez tego rodzaju własne korekty pierwotnych zapisów, do oczyszczenia powszechnych ludowych wyobrażeń i pojęć o mocy świętego.

Wspomniany wyżej postęp nie niwelował jednak u nich 6amych w praktyce pewnych niekonsekwencji, wyrażających się m. in. w przypisywaniu świętemu nieograniczonej możliwości pośrednictwa. Wierzono w niezawodność jego pomocy we wszystkich rodzajach ludzkiej biedy. .Przypominano mu o tym chętnie w inwokacjach w rodzaju: „Domina piissima, que semper consolatrix pauperum fuisti”, „O sancte beati Ja-zeco tu multos mortuos suscitasti et diversos infirmos curasti", „O sancte Jazeco, per te Deus mira operatur”^SM. Nie pomijano także jeszcze innego momentu, mającego niejako dodatkowo skłonić świętego do okazania przychylności, a mianowicie: przypomnienia swojej wiernej mu służby za życia⁵³⁴. Było to niewątpliwie z jednej strony przypomnienie o rewanżu, z drugiej — poczucie nadal bliskiego z nim kontaktu, jakieś bardzo bezpośrednie przekazanie mu własnych potrzeb i oczekiwanie pomocy właśnie od niego, ponieważ do niedawna partycypował w tej samej ludzkiej ograniczoności. E. Małe trafnie uwypuklił, jak z tej to racji weszli święci głęboko w życie średniowiecznych ludzi. Widziano w nich „obywateli dwóch światów", zawsze gotowych przybyć z pomocą ¹ ².

O ile wiara i specjalna „devotio” okazywana świętemu predysponowały, jak sądzono, proszących do otrzymania łaski, o tyle fakt, iż ktoś był „indevotus”, nieufny czy wręcz mu bluźniący, sprowadzały nań nieszczęście Święty wymierzał we własnym imieniu i we własnej obronie sprawiedliwość bądź to w formie powrotu dawnej dolegliwości, bądź to nagłej choroby winnego. Barwne opisy „cudów kary” niewątpliwie nawiązują jako archetypy zachowań ludzkich do znanej po dziś dzień w rei i gi«oh pierwotnych wiary w zemstę zagniewanych, obrażonych bóstw, które z przychylnych człowiekowi stają się jego prześladowcami zsyłającymi nieszczęścia.

W zakres fides będącej, jak widzieliśmy, podstawowym warunkiem istnienia miraculum, wchodzi jeszcze jeden dający się w- źródle odczytać istotny element rozszerzający pojęcie wspomnianego wyżej pośred-

**• Vito s. Salomeae VII 5; Vtta s. lacchonis XXVIII, XXIX.

Miracula s. Kyngae XI; Vifa s. Salomeae VII 8.

“* M Ś1 e. jw. s. 271.

si« Miracula s. Kyngae XI: Vita s. Salomeae VII a, 22: Miracula s. Slanislai VII, XXV; Vita maior 111 48. 30. Por. ciekawe uwagi K. Schreinera („Discrimcu veri ac falsiAnsdtze und Formcn der Kritik in der Heillgen~ und Relutu4enve~ rehrung des Mittelalters. ,.Archiv fOr Kulturgeschtchte^- 48(1986) s. 5).