DSC04142

418 Krzysztof Pilarczyk

stronnictwo pozbawiło godności w Jerozolimie, rzadko ją odwiedzając. Zdecydowanie natomiast różnili się od Żydów palestyńskich swym stosunkiem do pogan, pośród których byli mniejszością. Ich zwyczajami nie gorszyli się. a nawet usiłowali ich przyciągnąć do judaizmu przez indywidualne oddziaływanie i otwartość liturgii synagogalnej, w której każdy mógł uczestniczyć Praw o żydowskie dopuszczało naw et możliwość konwersji wyznawców połiteizina grecko-rzymskiego na judaizm, a prozełita miał gwarancje równego trałjowania w nowe) wspólnocie religijnej. Sami Żydzi pod wpty-iOR sąsiadów też zmiewaH obyczaje. Inskrypcja odnaleziona w Miecie w Azji Mwrjnrj admaje, że Żydzi mięła tam zarezmtowaae amepu wiratraf

■lluniwir Żydów dmpory»icłi Hdctoalna formacja tfwąga^a maję aaczyty w rwefczafci Filoaa z Akfcaaodrit, który żył w pacrwiaj połowie ! wieka A4, a był oajwybtłakjfzyni przedsiawicickm jaócobefkmam Wprawdzie me mamy całego jego dorobku pisarskiego, ale na podstawie tydi pasm, które ssę zachowały, widać, że próbował on ogarnąć jednym spojrzeniem religijną tradycję żydowską, koncentrującą fię w tym okresie na Torze, filozoficzną tradycję grecką skupioną na namyśle nad światem i człowiekiem oraz hellenistyczne religie misteryjne, które wpływały na jego egzegezę Biblii. Jego synteza jest potencjalnym źródłem wiedzy na temat judaizmu hellenistycznego w ogóle, filozofii i religii swojego czasu. Dzięki niemu judaizm został przedstawiony w formie zrozumiałą!)dla wyznawców politcizmu grecko-rzymskiego, a hellenizm w sposób nicsprzecz-ny z zasadami judaizmu, a nawet możliwy do akceptacji przez Żydów. Posługując się chętnie alegoryczną formą wykładu, głosił on tezę, że wszystko, co wzniosłe w filozoficznej tradycji greckiej^ wyrosło z żydowskiej inspiracji. Taką była między innymi dojrzała koncepcja Boga jedynego, duchowego, niepojętego i transcendentnego, która była możliwa do sformułowania przy pomocy greckiej terminologii (zwłaszcza dominował w niej język Platona), ale w oparciu o Torę. W jego traktatach pojawiają się elementy platonizmu, arystotelizmu, neopitagoreizmu, sceptycyzmu i cynizmu. Również selektywnie korzystał z mistyki. Szczególnie znana jest jego doktryna o Bożym działaniu w świecie związana z ideą Logosu. Filon pojmował Logos jako hipostazę pośrednią między Bogiem a światem. :

Nie wiemy, na ile twórczość Filona oddziaływała alk jemu współczesnych. Jej śladów nie odnajdujemy ani w literaturze grecko-rzymskiffl ani w rabinicznej. Uznanie zyskała tylko u pisarzy wczesnocbraęJnańskich, którzy wykorzystywali jego dorobek umysłowy do przekazu objawieni!

biblijnego, próbując docierać z nim do świata hellenistycznego w momencie, gdy dość szybko okazał się on dla młodego chrześcijaństwa szansą rozwoju, zwłaszcza po zamknięciu się judaizmu na jego oddziaływanie. Kształtująca się wówczas normatywność żydowska w wydaniu rabinicz-tm odrzuciła twórczość Filona w imię ocalenia własnej tożsamości reli-gpej i zniszczenia pomostów prowadzących do chrześcijaństwa. Z tych s»ych przyczyn odrzuciła także Septuagmtę, którą wraz z dodatkowymi aedmioma księgami później przejęli chrześcijanie jako Pismo święte. Oni eż chętnie korzystali z dorobku Filona z Aleksandrii. Natomiast w środowiska żydowskim nie miał on kontynuatorów.

W odmiennym kierunko poszła potaryzaiy pogjądówrehgijpo-polirycz-wftk w Palestynie we wspólnocie żydowskiej, ksóry to proces rozpoczął ■ę jeż za rządów basmonejskich. Wyodrębniło się wówczas kia mchów, taranków i orientacji, choć ich geneza nie zawsze jest jasna. Ma ogół swe korzenie mają w ugrupowaniu chasydów (bebr. chattdim% które mato znaczący udział w wyzwoleniu Judei. Najpierw opór teb wzbudziło powołanie w 152 roku p.n.e. na arcykapłana Jonatana, który nie wywodził się z linii cadokickiej, dotąd wiązanej z tym urzędem, choć, co do tego, sami chasldlm podzielili się: tradycjonaliści zdecydowanie opowiadali się za utrzymaniem dawnej linii kapłańskiej, a inni nie przywiązywali do tego wagi, lecz kładli nacisk na przestrzeganie Prawa, odscparowując się tym od reszty chasydów** czego - jak się przypuszcza - wzięła się nazwa faryzeusze (hebr. peruszim = oddzieleni), nadana później wywodzącemu się od nich ugrupowaniu. Zaś część nieprzejednanych chasydów „cadokickich” zorganizowała się jako trwała opozycja w grupę esseńczyków, których znamy z różnych źródeł pozabiblijnych, zwłaszcza manuskryptów z Qumran, zamykając się w swych ezoterycznych wspólnotach i przygotowując fizycznie i duchowo na czasy eschatologiczne.

Niepodległej królestwo hasmonejskie dotrwało do 63 roku p.n.e, kiedy to po zdobyciu Jerozolimy przez Pompejusza podporządkowali je sobie Rzymianie. |§a „opiekę” zapłaciło najpierw trybut w postaci oddania De-kapolu, Samarii i miast wybrzeża, włączonych do syryjskiej prowincji rzymskiej. Wprawdzie do 37 roku p.n.e. przedstawiciele rodu hasmonejskiego utrzymywali się przy władzy bez prawa do królewskiego tytułu, ale była ona ograniczoną^ na usługach Rzymu. W zakresie religijnym i cywilnym Żydzi do 40 roku p.n.e. podlegali sanhedrynowi jerozolimskiemu, który sądził w pięciu okręgach: Jerozolimie, Gadarze, Amatus, Jerychu i Seffo-ris. Następnie na Syro-Palestynę najechali Panowie, mąjący poparcie An-