DSC04153

440 Krzysztof Pilarczyk

reUgijnym,»mającym miejsce w drugięjf połowie I wieku n.e., kiedy cząśi jego konstytutywnych instytucji legła w gruzach wraz ze zburzeniem świątyni jerozolimskiej. Powstanie Talmudu i studia nad nim wyniesione do najwyższej wartości w kształmjąęym s|ę pod wpływem ideologii rabinicz-nej etosie żydowskim^który obowiązywał wśród większości Żydów do Min. Wieku, sprawiły, że judaizrh przetrwał. Dlatego w wielkim dziele rabinów można widzieć również geniusz wspólnoty religijncjjg która je stworzyła, Ojlrijcjego, co dziś wydaje się niedorzeczne, dostrzec należy wiele wartości, mądrości ludowej i dojrzałej myśli religijnęh prawniczej i filozoficznej, które jako dziedzictwo kulturalno Żydów stanowią pomnik minionych ich wieków oraz weszły, jako trwała część^jdo uniwersalnej,kultuiy i cywilizacji.

Wysiłki tannaitów oraz amoraitóM palestynskicm babilońskiej a także innych uczonych żydowskich, pracujących niejakpJw ich cieniu, przyczyniły sio.do ukształtowanią praktykjudai^u. Wiele jest w nich elementów, które sięgają czasu pierwszej; i drugien świątynią czynjiwyraża sę ciągłość tradycji religijnych Izraela. Celem ich jest przypominaj^ utrwalanie sakralnego wymiaru życia ludzkidgo*oraz podkreślanie odrębności religijnej i etnicznej Żydów. Regulują one sposób,. postępowąma^Wyznaw-ców judaizmu na poszczególnych etapach ich życia od narodzin przez osiągnięcie wieku dojrzałego i małżeństwo aż do śmierci. Wyznaczają także roczny rytm życia poprzez kalendarźjiturgięm^i związapjlgnim rytuał, podkreślający wspólnotowy wymiar społecznosgj] żydowskPlktórą spaja przede wszystkim religia. Według zawarfachiw Talmudzie paradygmatów religijności pokolenia Żydów żyjące? w Palestynie oraz nad Tygrysem i Eufratem, a później wAfiyce Północnej, ksztołtowałyJjwą wiarę i obyczajowość. Tak stopniowo rozwijała się rabiniczna wizja świata. Była ona w rzeczywistości pełnym siły wyzwaniem^jia które każde pokolenie Żydów dawało własną odpowiedź. Odrzucili je jedynie karaimi||VIII wieku w Persji, uważając, źe tradycja ustna utrwalonłUH Talmudzie oraz. midra-szach nie jest obowiązująca, i domagali się powrotu do zachowywania wyłącznie Tory pisanej (Pism świętych) jako jedynego źródła ppsiadającc-go boski autorytet. Niemniej większość Żydów okresu pobiblijncgo akceptowało w zasadzie duchowe przywódzgyp^obinów i odwoływało *ię do klasycznych tekstów rabinicznych jako autorytatywnych w definiowaniu judaizmu. W ciągu dziejowych przemian rabin| pozostawali ekspertami od Tory, zachowując pozycję religijnego atuorytejta w judaizmie. Z czasem judaizm w ich ujęciu uznany został p „/lowwaiywiijpi „orto*

I doksyjny” Rabini zawsze należdM|i intelektualnej elity w judaizmie, peł-I niąc funkcję    przywod^^^Izraela, nigdy jednak nie domino*

I \raliw gminie ży doWśKifejfchociaż stawMi< do pewnego stopnia jej wyma-I gania. Siła ich oddzi^warui w niej była jednak ograniczona. Do nich I jednak należało prżG&te Wsży|^m^dejiflSy^®i prowadzenie dyskusji, I w których rozstrzygaj co należyab Tory oraz jakie fundamentalne zasa-. dyrabinizmu i wczesnej tnwlycji podlegają dalszej interpretacji. Rezulta-[ icm oddziaływania starożytnego jabinizrou nie był judaizm monolityczny,

| lecz posiadający różnęgpi^odzajjt ftendy, kierunki i,grupy (partie), które I się różniły, zwalG^^^naweti! wykluczały powodu przyjmowania pnzez [ siebie form reli gi jtiośSiE ideologii traktowanych jako uprawomocnione.

LITERATURA

ŹRÓDŁA

A Rabbinic Antholog^eQ by C.G. Montefiore and H. Loewe, New York 1974;

f Seria: Texte und Studien zum Antiken Judentum (= TSAJ), Tubingen.

http://www.etanat^3SBB

I Biblią hebrai^^M KittęĘ S tuttgąrt;1962.

! Biblia hebraica stuttgartensia, 5th ed., Stuttgart 1997.

Biblia sacra utriusąiią testamenti editio hebraica et graeca—Hebrew Old Testa-mentiTóct (Biblia Hebraica Stuttgartensia, 5th edition) with greek New Testa-ment(Nestle-Alafflma_th edition) in one binding, Stuttgart 1994;

Filon Aleksand^Mfrtóina^ Warszawa 1986.

Flavii Iosephi Opera. 6 vo!s., Berlin 1885-1895 (edi minor).

Bla^ii losephi Opera. ed. by B. Niese, 7 vols., Berlin 1885-1895 (ed. maior).

Inscriptiones Judaicae Orientalis, Bd.IL Kleinasien, hrsg. von W. Ameling, Tilbin-gen20^H|

Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, tłum. E. Dąbrowski, Poznań 1962.

Józef Flawiusz, Przeciw Apionowi Autobiografia, tłum. J. Radożycki, Poznań 1986.

Józef Flawiusz, Wojna żydowska, tłum. i. Radożycki, Poznań 1980.

Mikra. Tęxt, Translatiott, Reading and Interpretation of the Hebrew Bibie in Ancien! Judaismand: Early Christianity, vol. 1, ed. MJ. Mulder, Assen-Maastricht--1'hilacJefphia 1988.

NickclsburaŚp-W.B., Słone M., Faith and Piety in Early Judaism. Tern and Docu-menu, Philfldclphlfl J983.

PltitoaltA iexandrinl opera quae supersunt, cd. L. Cohn and P. Wcndland, I vols. jn 8; Berlin t 89ó-1930 • Editio maior (vol. VII; Indices by Leisegang), Berlin 1962 (roprloł)' i