DSC04291 (3)

XX CZ. I: SZKIC DO PORTRETU

roku — w swej dynamice przypominająca wiosenną burzę — skończyła. się ostatecznie klęską militarną (27 lipca w bitwie pod Custozzą), zadaną Włochom przez austriackiego feldmarszałka Radetzky^?ego. Nadzieje na wyzwolenie spod panowania austriackiego i wizja zjednoczenia Włoch rozwiały się, nastąpiły natomiast wewnątrzwłoskie porachunki z Państwem Kościelnym, które przerodziły się z czasem w konflikt międzynarodowy. Po ucieczce Piusa IX do Gaety (21 listopada 1848) Państwo Kościelne przekształcone zostało w Republikę Rzymską. Papież zaapelował o pomoc do „katolickich państw europejskich”, i otrzymał ją — w postaci francuskiej ekspedycji wojskowej, która na początku lipca 1849 — po długotrwałym i nieudolnym oblężeniu — zdobyła Rzym. zlikwidowała republikę i restaurowała władzę papieską. Nad całym Półwyspem Apenińskim (z wyjątkiem Piemontu) zapanowała na długie lata reakcja, której ton nadawały Austria i Francja.

Wielu Polaków zaangażowało się w Riśorgimento — przesyconą duchem republikańskim walkę o zjednoczenie Włoch — wielu innych uczestniczyło w różnych aktach i epizodach tej Wiosny; we Włoszech był to np. Legion Mickiewicza, było dowództwo gen. Wojciecha Chrzanowskiego (1793— 1861) nad wojskami sardyńskimi w walce z Austrią (23 lutego 1849 klęska pod Novarą); udział legionu polskiego w obronie republikańskiego Rzymu przed interwencyjnymi wojskami francuskimi itd. Po upadku rewolucji we Włoszech zmalała ogromnie nadzieja na „wybicie się na niepodległość” w ramach ogólnoeuropejskiego ruchu rewolucyjnego, w którym silnie zaznaczyło się dążenie do budowania narodowych państw konstytucyjnych i tak ważne było — szczególnie w ruchu włoskim —- powiązanie idei rewolucyjnych z wizją braterstwa ludów. Likwidacja rewolucji w 1849 r. nie oznaczała całkowitego przekreślenia jej zdobyczy, a wartości sprawdzone w wydarzeniach tej Wiosny jeszcze nieraz objawią swą silę w politycznych dziejach Europy^

Tymczasem we wszystkich zakątkach Europy rewolucja dogo-

rywała. We Francji w powszechnym plebiscycie (10 grudnia 1848) na czteroletnią kadencję prezydencką wybrano Ludwika Napoleona, od grudnia 1852 r. cesarza Napoleona III, który swymi dyktatorskimi posunięciami doprowadzi do restauracji monarchii absolutnej — całkowitego zaprzeczenia ideałów Wiosny Ludów. W Paryżu skupili się najwybitniejsi działacze emigracyjni (działa tu najpoważniejsze, a po 1848 roku w zasadzie -jedyne, centrum polityczne emigracji — Hotel Lambert Czartoryskich).

Norwid — „skaptowany" jeszcze w 1844 r. przez agenta Czartoryskich Ludwika~~Orpiszewskiego (i pozostający w doić bliskich związkach z Hotelem Lambert prawie do końca życia, zob. np. List do Władysława Czartoryskiego z 1881 r_M PWsz X 164) — sympatyzował z ideami, których wyrazicielem był Hotel Lambert. Tę jego orientację polityczną pogłębiły bliskie związki osobiste z Krasińskim i Cieszkowskim, a także z Koż-> mianami i księżmi zmartwychwstańcami. W jednym z listów z 1850 roku do Jana Koźmiana tak pisze:

Kiedy w []8}48 rozwinąłem myśli główne dziś Ludzkość obchodzące [...] — zobaczcie," proszę, czy do innych rezultatów w [18]50-tym osądzony wtenczas przeze mnie rewolucyjny umysł przyszedł? Nawet aż do szczegółu, bo i drzewa wolności spiłowano! (PWsz VIII 97)

Czyżby poeta w „chmurach współczesnego chaosu" (PWsz VIII 67) nie odróżniał tego, co wyrastało z rewolucyjnego korzenia i co — ostatecznie — służyło pozytywnym przemianom cywilizacyjnym, od rewolucyjności udawanej lub zgoła wstecz-nictwa ubranego w „świetną liberię" frazesów ideologicznych? „Na skręcie wieku” (PWsz VIII 79) znalazł się Norwid początkowo „po prawej” stronie wirażu, z czasem - będzie coraz wyraźniej i coraz świadomiej samotny. Przed tak politycznie zorientowanym (czy raczej zdezorientowanym) poetą otwarł się różnobarwny Paryż połowy wieku, polityczne i kulturalne centrum Europy.----—----- - ------