DSC04653

178 Rodowe i gatunki literackie

u

Że był niewiarygodny po tej stronie śmierci —* Żołnierz Dowódczego Ptaka, armii kolan niepokalanych,

Niech będzie pochwalony.

m

Na krzyżu go swoim rozepnę. Jak nieboskłon Szybowca.

IV

Jost altana w Emaus. Tam go nakarmię Ciemnym tonem synogarlicy.

Przy pocałunku wywiodę czółno Z rozległego horyzontu czapli.

W czas spełnienia — podwodny tumult Przetaczanego dzwonu.

Matka uczyła nas tych dźwięków miłosnych Przez długie wieczory zaplatania warkoczy.

V

Jest nieśmiertelny. Po to ma pancerz Ze skóry lisa. Idąc suchą nogą po wodzie,

Z lnianą płachtą uwiązaną u nagich bioder Rozrzuca garście iskier.

VI

Adonai. Płetwonurek zatopionych miast Piekła.

Baranek w skrwawionym runie. Rękawica Żelazna starożytnej zbroi. Dyscyplina Zawieszona nad progiem Konwiktu. Mróz Niespodziewany na twarze kadetów,

Wybiegających z sieni Arsenału.

Jakże łagodnym kołowrotkiem Wyprzędę z niego białą nić płodności.

vn

Z naręczem umarłego na kolanach,

Obgryzająca kosmyk włosów To mówię.

Ukształtowanie odrębności podmiotu lirycznego od autora w wierszu Grochowiaka wykazuje pewne, czysto zewnętrzne, podobieństwo do

Listu Hanusi. Podmiot wypowiedzi to kobieta, nazwana z imienia, wypowiadająca się w określonej sytuacji; mówi o swoim ukochanym i własnym stosunku do niego. Jednakże w wierszu Tetmajera chodziło o konsekwentną stylizację i podmiotu mówiącego i sytuacji lirycznej, o stworzenie iluzji imitującej swoistość środowiskową, obyczajową, psychologiczną. W wierszu Grochowiaka chodzi o zupełnie inne funkcje i cele kreacji podmiotu. Został w nim wykorzystany jeden z wątków Nowego Testamentu i jego bohaterka ■— Maria Magdalena, który stał się^rtrwałym elementem kultury, a w szczególności literatury różnych czasów. Sytuacja Magdaleny została skontaminowana z inną, pochodzącą z tego samego źródła literackiego, sytuacją opłakiwania, przedstawioną tu w wersji ikonograficznej nazwanej Pietfc, w której nie Magdalena, a Matka Chrystusa jest bohaterką naręczem umarłego na kolanach”). Jednocześnie wypowiedź Magdaleny jest tekstem o charakterze erotycznym (taka interpretacja wątku Magdaleny była częsta w poezji i literaturze Młodej Polski). Jednakże sposób ujęcia, sposób przedstawienia obiektu uczuć Magdaleny, nie mieści się konsekwentnie w żadnej znanej już konwencji, nie wykazuje tendencji stylizacyjnych o jakimś wyraźnym kierunku. Ostatecznie wprowadzenie podmiotu lirycznego jako postaci obecnej i ważnej w tradycji kultury, a jednocześnie związanej z wątkiem przedstawiającym jedną z podstawowych sytuacji egzystencjalnych człowieka, jego wewnętrznej przemiany i jej uzasadnień, jest próbą połączenia teraźniejszości, doświadczenia człowieka współczesnego z przeszłością kulturowią, z doświadczeniem, które wciąż odkrywając swą tożsamość da się na nowo ujmować i interpretować. Warto dodać, że wiersze, które można określić jako lirykę roli, a w których podmiotem lirycznym jest postać na trwałe obecna w tradycji literackiej, są zjawiskiem częstym i w poezji S. Grochowiaka i innych współczesnych poetów, jak Różewicz czy Herbert.

Między dwiema możliwościami przeciwstawnymi, konstrukcją podmiotu lirycznego jako poetyckiego odpowiednika autora i podmiotem lirycznym wyraźnie od autora odróżnionym, istnieją możliwości pośrednie. Już w wierszach poetów współczesnych można było zaobserwować pewne złagodzenie tej odrębności. Podmiot mówiący, różny od autora, może jednak stać się jego medium tak dalece, że